Bali
Aksara Latin
|
Bali inggih punika wastan nusa utawi propinsi ring Indonésia. Bali kawéntenané ring negara Indonésia.[9][10] Kaapit antuk Nusa Jawa miwah Nusa Lombok, Nusa Bali jimbarnyané wantah 5.561 km². Propinsi Bali kakepah antuk makudang nusa, sané sampun subaga sakadi: Nusa Bali, Nusa Penida, Nusa Ceningan, Nusa Lémbongan, tur nusa-nusa sané alitan. Ibukota Propinsi Bali magenah ring Dénpasar.
Bali bali. | |||
---|---|---|---|
Care jaum jam saking pojok kiwa ka tengen: Pura Besakih, Tanah Lot, Gunung Agung yéning kacingak saking Pasih Sanur, Alas Bojog Ubud, Kintamani, Nusa Dua, miwah Pasih Kuta. | |||
| |||
Julukan: "Pulau Dewata" | |||
Motto: Bali Dwipa Jaya //0//,balidwipajaya.//0// | |||
![]() Peta | |||
Negara | ![]() | ||
Rahina kaadegang | 14 Agustus 1958 (rahina dadi)[1] | ||
Ibukota | Kota Dénpasar (sadurung nyané Singaraja) | ||
Akéh satuan pamréntahan | Lis
| ||
Pamréntahan | |||
• Gubernur | I Wayan Koster | ||
• Wakil Gubernur | Tjokorda Oka Artha Ardana Sukawati | ||
• Sékrétaris Daérah | Dewa Madé Indra[2] | ||
• Kepala DPRD | Nyoman Adi Wiryatama | ||
Jimbar | |||
• Total | 5.780,06 km2 (223,169 sq mi) | ||
Populasi | |||
• Total | 4.336.900 | ||
• Kepadatan | 732/km2 (1,900/sq mi) | ||
Demograpi | |||
• Agama | Hindu (kautama Hindu Dharma): 83,46% Islam 13,37% Kristen (2,54%) —Protestan (1,66%) —Katolik (0,88%) Buddha 0,54% Konghucu 0,01% Aliran Kapercayaan 0,01% tiosan 0,14%.[5] | ||
• Wong | (Sensus 2010)
Suku Asli Bali Jawa (9.60%), Madura (0.77%), Melayu (0.59%), Sasak (0.58%), Suku asal NTT (0.50%), Cina (0.38%), Sunda (0.30%), Bugis (0.24%), Batak (0.17%), tiosan (0.91%)[7] | ||
Wewidangan galah | UTC+08:00 (WITA) | ||
Kode pos | 80xxx-82xxx | ||
Kode area telepon | Lis
| ||
ISO 3166 code | ID-BA | ||
Nomor TNKB | DK | ||
APBD | Rp5.980.912.107.128,00 (2018[8]) | ||
PAD | Rp3.348.053.405.328,00 | ||
DAU | Rp1.268.585.388.000,00 | ||
DAK | Rp1.102.440.440.000,00 | ||
Tembang daerah | Bali Jagaddhita | ||
Flora | Majegau | ||
Fauna | Jalak Bali | ||
Situs web | baliprov |
Ring warsa 2014, propinsi Bali madué panjak kirang langkung 4.25 yuta diri.[11] Propinsi Bali punika dados genah antuk pinih akéh wang sané maderbe Agama Hindu ring Indonésia.[12]
Nusa Bali sampun kasub ring duranegara seantukan kaasrian palemahan miwah budayanyané. Akéh toris sané rawuh meriki makardiang wawengkon ekonomi ring Provinsi Bali punika sanget megantung ring pariwisata. Toris-toris sané mawisata ring bali pinih akéh saking Cina, Malaisia, Jepang miwah Ostrali.
Mawit saking katahné wénten pura sané kaantukan mepuja ring dewa-dewi, Baliné kabaos Pulo Seribu Pura miwah Pulo Dewata.
BabadUah
Masa kunaUah
Saking kirang langkung warsa 2000 SM (Sadurung Masehi) , Bali punika sampun katongosin olih wang Austronesia sané megingsir saking Asia kelod-kangin miwah Oséania ngelintangin segara Nusantara punika. Wantah cingakin basa miwah budaya ring Bali, punika madué kanti saking basa miwah budaya ring Nusantara, Malaisia, Pilipina, miwah Oséania. Peranti watu kapining warsa punika sampun kapanggihan ring désa Cekik, Nusa Bali kanginan.
Ring masa kuna, Ugama Hindu ring Bali punika kabagi antuk sanga soroh luir ipun : Pasupata, Bhairawa, Siwa Shidanta, Waisnawa, Bodha, Brahma, Resi, Sora miwah Ganapatya. Sabilang soroh punika madué dewa miwah dewi sané nglingsir.
Mapanggih kapining PortugisUah
Paruman wang Bali kaping wang Éropa sané ka ping siki pawiakti ring 1512, ri tatkala kapal-kapal Portugis pamucukin olih Antonio Abreu miwah Francisco Serrão kacingakin ring Nusa Bali segara sané kaléran. Wangsa Portugis punika polih ngambarang Nusa Bali ring 1512
Hindia BelandaUah
Ring warsa 1597, Belanda, kamanggalanin antuk Cornelis de Houtman mewali ka Nusa Bali. Pamréntahan Belanda ngagegang kuasa ipun nyané ring Bali ri tatkala warsa 1840an saking segara kalér Nusa Bali punika. Belanda ipun mepaduang kerajaan-kerajaan ring Bali mangda polih makuasa. Ri tatkala pamuput warsa 1890an, Belanda mapikolih kuasa ring Nusa Bali kidul.
Ri tatkala sasih Juni 1860, nabe prani miwah tumbuhan Alfred Russel Wallace saking Wales, mewali ka Nusa Bali. Pawalian idané mebuaka antuk pemineh biologi sané kabaosan Guwet Wallace. Guwet Wallace inggih punika guwet angen sané ngelintangin selat Lombok. Guwet punika masahang soroh prani miwah tumbuhan antuk wawengkon punika.
Belanda mangutus makudang-kudang wadua miwah kapal ring Sanur ri tatkala warsa 1906 antuk megegebugin Bali. Kaantukin mapurinin wadua punika, wangsa raja ring puri Denpasar ngemargiang perang puputan. Mawit puputan punika, 200 wang Bali seda pikolih manyedayang ragane. Puri Klungkung taler ngaturang puputan kaantukin mapurinin wadua Belanda. Pamuput yuda punika, Belanda mapikolih makuasa ring Bali, sakewanten pikolih Belandané nenten mrebawa antuk agama miwah budaya. Pikolih Belandané ring Bali nenten taler kuat sakadi ring Jawi tur Maluku.
GéograpiUah
Wates wewidanganUah
Kalér | Segara Bali |
Kelod | Segara Hindia |
Kauh | Selat Bali, Propinsi Jawa Timur |
Kangin | Selat Lombok, Propinsi Nusa Tenggara Barat |
WatuanUah
Watuan-watuan ring Bali puniki kantun nguda, antuk pentang aab ipun saking manggala miosén ngantos kuarter. Formasi Ulakan manados watuan pinih kuna, selanturné Formasi Sorga ring miosén tengah, taler Formasi Selatan ring ungkur miosén. Formasi Selatan puniki akéh magenah ring Bukit Jimbaran taler Nusa Penida, asapunika 3 formasi punika manados watuan pinih kuna ring Bali.
Ring aab pliosén kamanggalain saking watuan Vulkanik Pulaki, selanturné Formasi Prapatagung miwah Formasi Asah. Ring aab kuarter puniki makehan watuan sané kawentuk marupa watuan vulkanik, tiosan Formasi Palasari sané minengahin aab manggala kuarter sareng aab kuarter. Manggala kuater wénten Vulkanik Jembrana, Vulkanik Batur, Buyan miwah Beratan Kuna, taler Vulkanik Seraya.
Ring watuan pinih nguda wénten parilaksana vulkanis saking Batur, Buyan, Beratan Kuna. Sesampun nyané gunung vulkanis ageng punika rusak, kawéntenang Vulkanik Batur, Vulkanik Agung, Vulkanik Batukau miwah Vulkanik Pohen, Sengayang, miwah Lesong.[13]
PamréntahanUah
Gubernur BaliUah
No. | Poto | Gubernur | Ngawit Jabatan | Wesana Jabatan | Kalpa | Catetan | Wakil Gubernur | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Anak Agung Bagus Sutedja | 1950 | 1958 | 1 | [ket. 1] | Ten wénten | ||
2 | I Gusti Bagus Oka | 1958 | 1959 | 2 | ||||
(1) | Anak Agung Bagus Sutedja | 1959 | 1965 | 3 | [ket. 2] | |||
3 | I Gusti Putu Martha | 1965 | 1967 | 4 | ||||
4 | Soekarmen | 1967 | 1978 | 5 | ||||
5 | Ida Bagus Mantra | 1978 | 1983 | 6 | ||||
1983 | 1988 | 7 | ||||||
6 | Ida Bagus Oka | 1988 | 1993 | 8 | ||||
1993 | 1998 | 9 | ||||||
7 | Déwa Madé Beratha | 1998 | 2003 | 10 | ||||
2003 | 2008 | 11 | [14] | I Gusti Ngurah Alit Kesuma Kelakan | ||||
8 | I Madé Mangku Pastika | 28 Agustus 2008 | 29 Agustus 2013 | 12 | [15] | Anak Agung Gedé Ngurah Puspayoga | ||
29 Agustus 2013 | 29 Agustus 2018 | 13 | [16][17] | I Ketut Sudikerta | ||||
— | Hamdani (Penjabat) |
29 Agustus 2018 | 5 Séptémber 2018 | — | [ket. 3] [18] |
— | ||
9 | I Wayan Koster | 5 Séptémber 2018 | Petahana | 14 | Tjokorda Oka Artha Ardana Sukawati |
- Cutetan
Déwan PerwakilanUah
Déwan Perwakilan Rakyat Daérah Propinsi Bali
Wawengkon administratipUah
No. | Kabupatén/kota | Pusat pamréntahan |
Bupati /wali kota |
Jimbar (km²)[9] |
Krama (2017)[9] |
Kecamatan | Kelurahan /Désa |
Logo | Peta wewidangan |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Kabupatén Badung | Mangupura | I Nyoman Giri Prasta | 418,62 | 468.346 | 6 | 16/46 | ||
2 | Kabupatén Bangli | Bangli | Sang Nyoman Sedana Arta | 490,71 | 264.945 | 4 | 4/68 | ||
3 | Kabupatén Buléléng | Singaraja | Putu Agus Suradnyana | 1.364,73 | 814.356 | 9 | 19/129 | ||
4 | Kabupatén Gianyar | Gianyar | I Madé Agus Mahayastra | 368,00 | 492.757 | 7 | 6/64 | ||
5 | Kabupatén Jembrana | Negara | I Nengah Tamba | 841,80 | 323.211 | 5 | 10/41 | ||
6 | Kabupatén Karangasem | Amlapura | I Gedé Dana | 839,54 | 545.389 | 8 | 3/75 | ||
7 | Kabupatén Klungkung | Semarapura | I Nyoman Suwirta | 315,00 | 215.852 | 4 | 6/53 | ||
8 | Kabupatén Tabanan | Tabanan | I Komang Gedé Sanjaya | 1.013,88 | 466.647 | 10 | -/133 | ||
9 | Kota Dénpasar | - | I Gusti Ngurah Jaya Negara | 127,78 | 638.548 | 4 | 16/27 |
Kecamatan, désa miwah kelurahanUah
Propinsi Bali manika madué 8 kabupatén, 1 kotamadya, 57 kecamatan, 80 kelurahan, miwah 636 désa. Ring warsa 2017, akeh kramanyane kirang langkung 4.230.051 diri mawit total jimbarnyane 5.780,06 km².[9][10]
No | Kode Kemendagri |
Kabupatén/Kota | Jimbar (km²) |
Krama (diri) |
Kepadetan (diri/km²) |
2017 | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Kecamatan | Kelurahan | Désa | ||||||
1 | 51.03 | Kab. Badung | 418,62 | 468.346 | 1.118,786 | 6 | 16 | 46 |
2 | 51.06 | Kab. Bangli | 490,71 | 264.945 | 539,922 | 4 | 4 | 68 |
3 | 51.08 | Kab. Buléléng | 1.364,73 | 814.356 | 596,7158 | 9 | 19 | 129 |
4 | 51.04 | Kab. Gianyar | 368,00 | 492.757 | 1.339,0 | 7 | 6 | 64 |
5 | 51,01 | Kab. Jembrana | 841,8 | 323.211 | 383,952 | 5 | 10 | 41 |
6 | 51.07 | Kab. Karangasem | 839,54 | 545.389 | 649,628 | 8 | 3 | 75 |
7 | 51.05 | Kab. Klungkung | 315 | 215.852 | 685,2 | 4 | 6 | 53 |
8 | 51.02 | Kab. Tabanan | 1.013,88 | 466.647 | 460,2586 | 10 | - | 133 |
9 | 51.71 | Kota Dénpasar | 127,78 | 638.548 | 4.997,25 | 4 | 16 | 27 |
Total Bali | 5.780,06 | 4.230.051 | 731,8351 | 57 | 80 | 636 |
ÉkonomiUah
Ring warsa 1970an, ékonomi ring Propinsi Bali punike pilih akéh mandasar kapining metani miwah meabian. Nanging saking mangkin, maakéh toris sané rawuh meriki ka Bali makardiang wawengkon ékonomi ring Provinsi Bali punika sanget magantung ring pariwisata, mawitan Propinsi Bali puniki dados silih tunggil propinsi sané pinih sugih ring Indonésia. Ri tatkala 2003, kirang langkung 80% ékonomi ring Propinsi Bali punika mekanti kapining industri pariwisata. Sakewanten, petaka bom Bali ring 2003 miwah 2005 mangardiang industri pariwisata runtuh. Saking mangkin industri pariwisata ring Bali ngindayang ajeg mawali.
Matani tur maabianUah
Sakewanten Nusa Bali punika subaga kapining wawengkon industri pariwisata. Matani tur maabian inggih punike ngaturang tenaga kerja sané pinih akéh.
Seni budayaUah
No. | Warsa panetapan | Nomor régistrasi panetapan |
Karya budaya | Domain |
---|---|---|---|---|
1 | 2013 | 201300034 | Makepung | Dresta miwah Éksprési Lisan |
2 | 2014 | 201400142 | Téktékan | Seni Balih-balihan |
3 | 2015 | 201500238 | Gringsing Tenganan | Katerampilan miwah Kamahiran Karajinan Tradisional |
4 | 2015 | 201500239 | Endek | Katerampilan miwah Kamahiran Karajinan Tradisional |
5 | 2015 | 201500240 | Sangging Kamasan | Katerampilan miwah Kamahiran Karajinan Tradisional |
6 | 2015 | 201500241 | Barong Két | Seni Balih-balihan |
7 | 2015 | 201500242 | Jogéd | Seni Balih-balihan |
8 | 2015 | 201500243 | Tari Légong Kraton | Seni Balih-balihan |
9 | 2015 | 201500244 | Dramatari Wayang Wong | Seni Balih-balihan |
10 | 2015 | 201500245 | Dramatari Gambuh | Seni Balih-balihan |
11 | 2015 | 201500246 | Topéng Sidakarya | Seni Balih-balihan |
12 | 2015 | 201500247 | Tari Baris Upacara | Seni Balih-balihan |
13 | 2015 | 201500248 | Tari Sanghyang | Seni Balih-balihan |
14 | 2015 | 201500249 | Rejang | Seni Balih-balihan |
15 | 2016 | 201600379 | Ngrebeg Mekoték | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
16 | 2016 | 201600380 | Tér-téran | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
17 | 2016 | 201600381 | Gebug Éndé | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
18 | 2017 | 201700553 | Bétutu | Katerampilan miwah Kamahiran Karajinan Tradisional |
19 | 2017 | 201700554 | Karé-karé Tenganan Pegringsingan | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
20 | 2017 | 201700555 | Gamelan Selonding | Seni Balih-balihan |
21 | 2017 | 201700556 | Usaba Dangsil | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
22 | 2017 | 201700557 | Usaba Sumbu | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
23 | 2017 | 201700558 | Siat Tipat Bantal | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
24 | 2017 | 201700559 | Tari Léko | Seni Balih-balihan |
25 | 2018 | 201800738 | Siat Geni Désa Adat Tuban | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
26 | 2018 | 201800739 | Jégog Jembrana | Seni Balih-balihan |
27 | 2018 | 201800740 | Terompong Beruk | Seni Balih-balihan |
28 | 2018 | 201800741 | Megibung | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
29 | 2018 | 201800742 | Mesabat-sabatan Biu | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
30 | 2018 | 201800743 | Songkét Beratan | Katerampilan miwah Kamahiran Karajinan Tradisional |
31 | 2018 | 201800744 | Tari Baris Wayang Lumintang | Seni Balih-balihan |
32 | 2018 | 201800745 | Tari Baris Cina Renon miwah Sanur | Seni Balih-balihan |
33 | 2018 | 201800746 | Basmerah (Nyambleh Sasih Kanem) Désa Taman Pohmanis | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
34 | 2018 | 201800747 | Ngarebong Kasiman | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
35 | 2018 | 201800748 | Seni Lukis Batuan | Katerampilan miwah Kamahiran Karajinan Tradisional |
36 | 2018 | 201800749 | Tari Taruna Jaya | Seni Balih-balihan |
37 | 2018 | 201800750 | Nyakan Diwang | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
38 | 2019 | 201900998 | Kerajinan Pérak Celuk | Katerampilan miwah Kamahiran Karajinan Tradisional |
39 | 2019 | 201900999 | Asta Kosala Kosali | Kawikanan miwah parilaksana mawit palemahan miwah jagat |
40 | 2019 | 201901000 | Baris Sumbu Désa Adat Semanik | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
41 | 2019 | 201901001 | Gerabah Banjar Basang Tamiang | Katerampilan miwah Kamahiran Karajinan Tradisional |
42 | 2019 | 201901002 | Mabuug-Buugan Désa Adat Kadonganan | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
43 | 2019 | 201901003 | Ngaro Banjar Medura Intaran Sanur | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
44 | 2019 | 201901004 | Légong Binoh | Seni Balih-balihan |
45 | 2019 | 201901005 | Jangér Kadaton Sumerta miwah Pégok Sésétan | Seni Balih-balihan |
46 | 2019 | 201901006 | Saté Rénténg | Katerampilan miwah Kamahiran Karajinan Tradisional |
47 | 2019 | 201901007 | Usaba Dimel Désa Adat Selat | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
48 | 2019 | 201901008 | Cakepung Budhakeling | Seni Balih-balihan |
49 | 2019 | 201901009 | Penting | Seni Balih-balihan |
50 | 2019 | 201901010 | Ngrebeg Keris Ki Baru Gajah | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
51 | 2019 | 201901011 | Pengalantaka | Kawikanan miwah parilaksana mawit palemahan miwah jagat |
52 | 2019 | 201901012 | Baris Jangkang | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
53 | 2019 | 201901013 | Gambuh Désa Adat Tumbakbayuh | Seni Balih-balihan |
54 | 2020 | 202001181 | Siat Yéh Banjar Teba | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
55 | 2020 | 202001182 | Lukisan Kaca Désa Nagasepaha | Katerampilan miwah Kamahiran Karajinan Tradisional |
56 | 2020 | 202001183 | Nanda | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
57 | 2020 | 202001184 | Megoak-Goakan Désa Panji | Dresta miwah Éksprési Lisan |
58 | 2020 | 202001185 | Ngusaba Bukakak | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
59 | 2020 | 202001186 | Kebo Dongol | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
60 | 2020 | 202001187 | Gambuh Pedungan | Seni Balih-balihan |
61 | 2020 | 202001188 | Prasi | Katerampilan miwah Kamahiran Karajinan Tradisional |
62 | 2020 | 202001189 | Génggong | Seni Balih-balihan |
63 | 2020 | 202001190 | Ari-ari Magantung | Adat Istiadat Krama, Ritus, miwah Upacara |
64 | 2020 | 202001191 | Wastra Bebali | Katerampilan miwah Kamahiran Karajinan Tradisional |
Seni budaya ring bali, sampun kasor ring mancanegara. Sawiréh punika, akéh toris e rawuh meriki. Seni budaya ring Bali mepadu antuk agama Hindu Dharma. Pepaduan punika ngawéntenan budaya sané luwih miwah agung.
- Seni Tari, ring bali kasor antuk igel-igelan sané mapesengan Tari Kécak, Tari Baris, Tari Panyembrahma, Tari Péndét, miwah sané lianan.
- Seni Rupa,
- Seni Ukir, ukir-ukiran Bali madué cihna sané lian.
- Seni Wewangunan, wewangunan ring Bali, nenten je wénten sané ngematuhang. Anak sané duweg ngewangun, kapesengan antuk Undagi.
BasaUah
Basa Bali sané keangge wénten telung soroh, inggih punika:
PustakaUah
- ↑ "Pembentukan Daérah-daerah Tingkat I Bali, Nusa Tenggara Barat Dan Nusa Tenggara Timur". dpr.go.id.
- ↑ "Dewa Madé Indra Resmi Dilantik menjadi Sekda Bali". 2018-03-27. Kaakses 2018-05-21.
- ↑ "Permendagri no.137 tahun 2017". 27 Désémber 2017. Kaakses 12 Juni 2018.
- ↑ "Indikator Strategis BPS Bali 2019". BPS. Kaakses 2019-12-18.
- ↑ Penduduk Menurut Wilayah dan Agama yang Dianut (2010 Census). bps.go.id
- ↑ "Kewarganegaraan, Suku Bangsa, Agama, Basa 2010". www.bps.go.id. Kaakses 29 Juni 2018.
- ↑ "Kewarganegaraan, Suku Bangsa, Agama, Basa 2010" (PDF). www.bps.go.id. Kaakses 29 Juni 2018.
- ↑ "APBD 2018 ringkasan update 04 Mei 2018". 2018-05-04. Kaakses 2018-07-06.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 "Peraturan Menteri Dalam Negeri Nomor 137 Tahun 2017 tentang Kode dan Data Wilayah Administrasi Pemerintahan". Kementerian Dalam Negeri Républik Indonésia. Kaarsipin saking versi asli tanggal 29 Désémber 2018. Kaakses 3 Oktober 2019.
- ↑ 10,0 10,1 "Peraturan Menteri Dalam Negeri Nomor 72 Tahun 2019 tentang Perubahan atas Permendagri nomor 137 Tahun 2017 tentang Kode dan Data Wilayah Administrasi Pemerintahan". Kementerian Dalam Negeri Républik Indonésia. Kaarsipin saking versi asli (PDF) tanggal 25 Oktober 2019. Kaakses 15 Januari 2020.
- ↑ Ni Komang Erviani (17 December 2012). "Bali faces population boom, now home to 4.2 million residents". Bali Daily via The Jakarta Post. Kaakses 30 December 2012.
- ↑ "Penduduk Menurut Wilayah dan Agama yang Dianut" [Population by Region and Religion Bali Province]. Sensus Penduduk 2010. Badan Pusat Statistik.
- ↑ Sutawidjaja, IGAN S. (2009), "Ignimbrite Analyses of Batur Caldera, Bali, based on 14C Dating", Geologi Indonésia, 4 (3): 189-202
- ↑ PIN (6 Agustus 2003). "Dewa Beratha Terpilih Lagi sebagai Gubernur Bali". Liputan6.com. Kaakses 4 November 2017.
- ↑ "Madé Mangku Pastika Dilantik Hari Ini". Kompas.com. 28 Agustus 2008. Kaakses 29 Agustus 2018.
- ↑ "Pastika Dilantik Jadi Gubernur Bali untuk Kedua Kalinya". detikNews. 29 Agustus 2013. Kaakses 29 Agustus 2018.
- ↑ Baraas, Ahmad (29 Agustus 2013). Ucu, Karta Raharja (ed.). "Pastika-Sudikerta Dilantik Jadi Gubernur-Wagub Bali". Républika. Kaakses 29 Agustus 2018.
- ↑ Agustina, Dewi (29 Agustus 2018). "Staf Ahli Menteri Bidang Ekonomi dan Pembangunan, Hamdani Jadi Penjabat Gubernur Bali". TribunNews. Kaakses 29 Agustus 2018.