Topéng Sidakarya

Topéng Sidakarya inggih punika silih tunggil sasolahan saking Bali sané ngranjing ring Daftar Warisan Budaya Takbenda Indonésia UNESCO warsa 2015 nomornyané 201500246.[1] Wastan sasolahan Topéng Sidakarya mawit saking kalih kruna, inggihnyané topéng miwah Sidakarya. Topéng wit saking kruna tup sané artosnyané tutup. Sidakarya mawit saking sida sané maartos prasida sareng karya sané madué artos tetujon utawi karya. Sidakarya madué teges muputang karya utawi prasida nemu tetujon. Topéng Sidakarya taler pinaka cihna yéning upakara sampun prasida kalaksanayang tur mamargi antar.[2][3]

Mapayas sadurung tari Topéng Sidakarya

Mangkin, sasolahan Topéng Sidakarya kaanggén nyangkepin upacara Yadnya ring Bali. Umpaminyané ring désa Rianggedé, Penebel, Tabanan, igelan Sidakarya patut kalaksanayang ring upacara. Igel topéng kasolahang pinaka wewalen sadurung upakara matur sembah kamargiang olih sang sulinggih. Tetujonnyané mangda upakara punika prasida mamargi sidaning don tur nénten katiba lara utawi baya. Ring panguntatin sasolahan, sang pragina jagi ngura pis kepeng sareng baas kuning (sekarura) pinaka cihna karahayuan miwah karahajengan.[4]

Lelintihan uah

Sasuratan indik lelintihan Sidakarya munggah ring lontar sané mamurda Bebali Sidakarya, druén Ida Pedanda Gedé Nyoman Gunung saking Biau, Muncan, Karangasem miwah Babad Sidakarya sané kasusun olih I Nyoman Kantun, S.H., M.H. sareng Drs. I Ketut Yadnya nyuratang indik Brahmana Keling silih tunggill pedanda saking Jawa Timur. Kasengguh Ida Dalem Sidakaryapinaka brahmana wulaka pratisentana sakya saking Keling utawi brahmana Keling. Ida wantah putra Dang Hyang Kayu Manis, putu Mpu Candra, kumpi saking Mpu Bahula tur Mpu Beradah. Dang Hyang Kayu Manis sdados nabe dari Dalem Baturénggong, raja Gélgél, Klungkung.

Sadurung ka Bali, ida mimpin selamatan ring Madura. Rikala Dang Hyang Kayu Manis rauh ka Jawa, ida macunduk sareng ajinnyané. Nénten kacritayang pamargin ida saking Jawa nuju ka Bali, sarauh ipun ring Puri Gélgél, puri punika sepi duaning Dalem Baturénggong kari lunga ka Pura Besakih nyayagayang upacara. Brahmana nuju pura punika. Sarauhé irika ida kasapén sareng panjak sané nakénin tetujonné mrika. Ida taler nuju palinggih jagi mararian ajebos. Nénten sué, rauh raja tur nyingakin panganggén ida sané bocok..

Duk raja nyingakin pangganggé punika, ida nénten ngakuin brahmana Keling laut katundung. Ida maglingsir saking Pura Besakih taler ngamedalang paucap Kutu Pastu dagingnyané: Wastu tata astu, karya sané kalaksanayang tan sidakarya, gumi kebus, krama keni gering, sarwa gumatat-gumititi ngrubeda. Nénten sué, lara punika nimpa kraton Bali kaserang gumatat-gumitit sareng gering. Lantur, Raja ngutus parekannyané ngrereh Brahmana Keling tur prasida matemu ring wewidangan Bandanda Negara sané mangkin kasengguh Désa Sidakarya. Ida prasida ngawinang sami becik malih. Pinaka cihna saking Dalem Sidakarya tur ngwangun parahyangan, ring 1518 M, Dalem Waturenggong ngadegang Pura Dalem Sidakarya (warsa Saka 1615).[5]

 
Pembuat tapel barong dan topeng di Bali

Pustaka uah

  1. Kementerian, Pendidikan dan Kebudayaan (2018). Katalog Warisan Budaya Takbenda Indonesia 2018 Buku Satu. Direktorat Warisan dan Diplomasi Budaya Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan.
  2. "Topeng Sidakarya, Kesenian Khas Bali yang Unik dan Penuh Makna - Semua Halaman - Bobo". bobo.grid.id (ring Indonesia). Kaaksés 2021-03-06.
  3. JawaPos.com (2017-10-11). "Topeng Sidakarya Bermula dari Brahmana Dekil Muncul di Besakih". baliexpress.jawapos.com (ring Indonesia). Kaarsipin saking versi asli tanggal 2020-07-04. Kaaksés 2021-03-06.
  4. Putu Melani Chandra Dewi, I Putu Putrayana Wardana (Juni 2018). "Mengenal Sejarah dan Perkembangan Topeng Sidakarya". Acarya Pustaka. 5 (1): 16.
  5. Sugiarta, Nopen (2016-06-14). "Sejarah dan Makna Topeng Sidakarya". Mantra Hindu Bali (ring Indonesia). Kaaksés 2021-03-06.