Gedong Kirtya

museum lontar ring Bali

Gedong Kirtya inggih punika perpustakaan lontar sané magenah ring Jalan Veteran Nomer 20, Kelurahan Paket Agung, Kecamatan Buléléng, Kabupatén Buléléng, Provinsi Bali. Perpustakaan punika kaadegang ring tanggal 2 Juni warsa 1928 tur kasobyahang antuk kramané ring tanggal 14 Séptémber warsa 1928 olih krama Belanda ring Singaraja, Bali, sané ring galahé punika kadadosang pinaka Ibukota Sunda Alit.

Gedong Kirtya
Peta
Kaadegang2 Juni 1928 (1928-6-2)
GenahJalan Veteran, No. 20, Kelurahan Paket Agung, Kecamatan Buléléng, Kabupatén Buléléng, Provinsi Bali
Koordinat8°07′29″S 115°05′46″E / 8.124843°S 115.096201°E / -8.124843; 115.096201Koordinat: 8°07′29″S 115°05′46″E / 8.124843°S 115.096201°E / -8.124843; 115.096201
PendiriHerman Neubronner van der Tuuk
I Gusti Putu Djelantik
F.A. Liefrinck
PemilikPamréntahan daérah Kabupatén Buléléng
Gubernur Jenderal B.C. de Jonge ring Gedong Kirtya
F.A. Liefrinck, silih tunggil pangadeg museum niki.

Gedong Kirtya taler kabaosang Museum Gedong Kirtya. Kruna "kirtya" kausulang olih I Gusti Putu Djelantik, Raja sané ngamong Buléléng ring galahé punika. Kirtya mawit saking kruna "kr" dados "krtya", saking basa Sansekerta sané maartos utsaha. Gedung punika magenah ring kompléks Sasana Budaya, inggih punika istana tua saking krajaan Buléléng. Museum punika jimbarnyané 300 méter persegi[1].

Ring perpustakaan punika, wénten siuan koléksi manuskrip don lontar, prasasti, manuskrip kertas mabasa Bali tur maaksara Romawi rumasuk dokumén saking zaman kolonial (1901-1953) sané kasimpen ring kotak sané kawastanin keropak, keropak punika lantangnyané 60 centimeter. Makasami kasusun madasar antuk kelompok utawi klasifikasi. Barisan sané pinih ajeng inggih punika Lontar Sasak, madagin gindik budaya Sasak. Salanturnyané Matrastawa madaging indik mantra/puja/wéda, Niticastra madaging indik étik, Wariga madaging indik astronomi miwah astrologi, Tutur madaging indik piteket, Usadha madaging indik tamba tradisional, Geguritan madaging indik kidung utawi gegitaan, Babad Pamancangah madaging indik kapurwanan, miwah Satua madaging antuk satua kramané. Makasami lontarné mabasa Jawa Kuno miwah Sansekerta. Lontar Satua kémanten sané nganggén basa Bali. Museum punika sadurungné kasub mawasta "Kirtya Liefrinck Van der Tuuk" mawit saking Liefrinck Van der Tuuk, asistan resident pamerintah Belanda ring Bali, tur seneng indik kebudayaan Bali miwah Lombok.

Wangunan uah

Wewidangan museum punika mapah dados petang pahpahan inggih punika, pahpahan sané kapertama nyimpen lontar utawi buku sané tua; pahpahan sané nomer kalih genah antuk salinan lontar; pahpahan sané nomer tiga kaanggén genah administrasi; miwah pahpahan sané pinih untat kadadosang genah paméran.

Genah Penyimpenan Koléksi I uah

Genah puniki jimbarnyané kirang langkung 72 méter persegi, magenah ring kelod wangunan Gedong Kirtya. Antuk ngrereh genahé puniki wénten kalih pintu ngranjing, pintu sané kapertama saking kelod tur pintu sané lianan ngliwatin genah penyimpenan koléksi II. Nanginn pintu sané ring kelod puniki nénten malih kaanggén ngranjing, mangda koléksi-koléksi sané wénten irika aman. Genahé puniki mawiguna antuk nyimpen makasami koléksi lontar sané sayuwakti utawi asli ring Gedong Kirtya.

Genah Penyimpenan Koléksi II uah

Genah puniki jimbarnyané pateh sareng sané kapertama inggih punika 72 méter persegi. Genahé puniki magenah ring madya sareng pintu sané pinih utami tur ring kangin. Genah puniki kaanggén genah antuk nyimpen koléksi miwah genah maca antuk para atiti sané rauh.

Genah Pengelola uah

Genah puniki jimbarnyané kirang langkung 27 méter persegi, tur kanggén antuk genah kantor, kamar mandi, miwah dapur.

Genah Paméran uah

Genahé puniki kaanggén genah paméran.

Gapura uah

Gedong Kirtya madué kalih gapura sané kuno. Ring gapura-gapura puniki wénten suratan galah ri tatkala ngwanunyané. Gapura sané ring sisi kaadegang tanggal 3 Juni warsa 1939, tur gapura sané ring madya kaadegang tanggal 31 Méi warsa 1933.

Koléksi Lontar uah

Ring warsa 2011, koleksi lontar Gedong Kirtya kirang langkung wénten 5.381 cakep. Ring warsa 2017, masisa 5.057 cakep lontar, 203 cakep usak. Koléksi lontar sané wénten ring Gedong Kirtya inggih punika:[2]

Wéda uah

  1. Wéda: Wéda Indik Maligia, Wéda Pangentas, Wéda Panglukatan, Wéda Sawawédana.
  2. Mantra: Atmaraksa, Pabersihan, Pangastawa, Pujastawa, Tirta Gamana.
  3. Kalpasastra: Banten Pangentas, Bebantenan, Caru Suci, Indik Galungan, Manca Balikrama, Pacecaron, Pangabenan, Pawintenan, Plutuk, Sangkul putih.

Agama uah

  1. Palakerta: Agama, Purwadigama, Awig-awig, Kerta ring Sawah, Stri Sanggraha, Pamastuning, Cor, Widi Pamincatan, Adigama, Paswara, Kutaragama.
  2. Sesana: Dasa Sila, Déwa Sesana, Kerta Bujangga, Mantra Sesana, Putra Sesana, Raja Sesana, Resi Sesana, Sarasamuccaya, Sila Krama, Sila Sesana Sang Prabu.
  3. Niti: Niti Praja, Niti Sastra, Raja Niti.

Wariga uah

  1. Wewaran: Ala Ayuning Dewasa, Ala Ayuning Wuku, Palelintangan, Pangalihan Dina, Pawacakan, Sadreta, Suryamandala, Tenung Astawara, Tenung Pawetuan anut wuku, Tetenger Sasih
  2. Tutur Upadésa: Aji Kalepasan, Atma Tattwa, Badawang Nala, Singaraja Swarga, Brahmandapurana, Buanakosa, Catur Janma, Darma Bayu, Darma Putus, Kamoksan, Purwa Bumi, Rwabinéda, Siwatiga, Tantu Pagelaran, Tutur Pralina
  3. Kanda: Asta Kosali, Cacakan ayam, Canda (warga aksara), Dasa nama, Guru Lagu, Kanda Sastra, Kertabasa Kruna lingga, Panerangan, Pangayam-ayam, Pangeger, Pangiwa, Pangujanan, Paramasastra, Paribasa, Pemanes Karang, Pengasihasih, Piodalan, Siksan Kedis, Smara Kanda, Swara Wianjana, Wrettasancaya.
  4. Anusada: Bebayon, Buda Kecapi, Pakakas, Panawar, Tumbal Léak, Usada Buduh, Usada Raré, Usada Tuju.

Itihasa uah

  1. Parwa: Astadasaparwa, Calon Arang, Pamuteran Ksirarnawa, Uttara Kanda
  2. Kakawin: Arjuna Wijaya, Arjuna Wiwaha, Barata Yuda, Boma Kawia, Gatotkacasraya, Hariwangsa, Ramayana, Smaradahana, Sumaasantaka.
  3. Kidung: Alis Alis Ijo, Jagat Karana, Panji Malat Lasmi, Sri Tanjung, Sudamala.
  4. Gaguritan/Paparikan: Basur, Brayut, Bungkling, Cupak, Durma, Jayaprana, Mégantaka, Pakangraras, Sampik, Salya 5.

Babad uah

  1. Pamancangah: Pamancangah Dalem, Prasasti- prasasti (Brahmana, Sengguhu, Dukuh, miwah sané lianan).
  2. Babad: Babad Arya Kenceng, Babad Buléléng, Babad Gianyar, Babad Mengwi, Babad Panji, Sakti Wijaya, Babad Pasek, Babad Pasek Gélgéll, Babad Rangga Lawé, Babad Usana Bali, Babad Usana Jawa.

Tantri uah

  1. Tantri Hindu: Kidung Tantri (Basa Tengahan), Ni Diah Tantri (Basa Bali Kepara), Tantri Kamandaka (Basa Kawi).
  2. Tantri Bali: Gunawati, Lutung Mungil.
  3. Satua Bali

Pustaka uah

  1. Media, Kompas Cyber. "Memahami Lontar, Datanglah ke Museum Gedong Kirtya". KOMPAS.com. Diakses tanggal 2019-06-09
  2. "Babad Bali - Aksara Bali - Pustaka dan acuan". www.babadbali.com. Kaaksés 2020-07-13.