Budakeling, Bebandem, Karangasem

désa ring Bebandem, Karangasem, Bali

Koordinat: 8°25′42.5309″S 115°34′17.2031″E / 8.428480806°S 115.571445306°E / -8.428480806; 115.571445306

Budakeling utawi Buda Keling inggih puniki silih tunggil désa sané magenah ring wewidangan Kecamatan Bebandem, Kabupatén Karangasem.[5] Budakeling kasub antuk pelestarian seni miwah budaya, taler keagamaan, wewidangan nyané kawéntenang kampung Sarén Jawa, sané ngaciriang toléransi.

Budakeling
Peta
Peta genah Désa Budakeling
Negara Indonésia
PropinsiBali
KabupaténKarangasem
KecamatanBebandem
Pamréntahan
 • PerbekelIda Nyoman Adi Permana[1]
Kodepos
80861
Kode Kéméndagri51.07.06.2002 Uah nilai ring Wikidata
Jimbar215,28
Akéh krama4.650 diri (2016)[2]
3.784 diri (2010)[3]
Kepadetan1.760 diri/km²(2010)
Akéh KK1.147 KK[4]
Situs webhttp://www.budakeling.desa.id

Lelintihan uah

Daweg aab pameréntahan Dalem Sri Waturenggong sané mastana ring Puri Swecapura, Gélgél sawatara Abad ka-15, Désa Budakeling kantun marupa wana lan kaiterin désa-désa, luiré: Désa Komala ring sisi kalér, Désa Tohpati ring sisi kawan, Désa Sarén ring sisi kelod tur Désa Ababi ring sisi kangin.

Makasami désa punika magenah ring sor I Gusti Ngurah Sidemen Sakti sané mastana ring Sidemen, wawidangan sisi kangin Tukad Unda ngantos nuju Tianyar. Daweg nika, rauh satunggil Pandita Budha nuju Bali, sané mapuspata Danghyang Astapaka, punika putra Danghyang Nata Angsoka saking Majapahit, sané mapasraman ring wawengkon Keling. Rauh ida nuju Bali wantah ngaptiang jagi matemu sareng paman ida, sané pasraman magenah ring Désa Mas, Gianyar, punika satunggil pandita Siwa, sané mapuspata Danghyang Nirartha, adi saking Danghyang Nata Angsoka, antuk makta pabesen saking ajiné mangda Karya Homa prasida kamargiang. Sesampun kakalih pandita punika matemu, katakenin majeng pandita Siwa punika, sapunapi ngeranayang durung kamargiang Karya Homa punika. Pandita Siwa punika nganikayang satulusné krana durung wénten panugrahan antuk ida ngamargiang upacara punika, sapunika Danghyang Astapaka sané selanturné ngalugrayang, sapunika Karya Homa prasida mamargi antar.

Sesampun Dalem Sri Waturenggong mirengang orti karauhan satunggil Pandita Budha sané kaloktah punika, Dalem ngirim utusan mangda makakalih Pandita Budha miwah Siwa sané kantun ring Désa Mas Gianyar, mangda tangkil nuju Puri Swecapura. Sekadi ketahné panyambutan saking satunggil raja maha agung, Dalem Waturenggong ngaptiang nyobyahyang kasaktian pandita sané wawu kauningin punika, mangda polih kawéntenan sapa sira sujatiné makakalih pandita puniki. Antuk kaperluan punika asapunika kakaryanin satunggil song ring pakarangan puri tur kadagingin satunggil Angsa salanturné song punika katekepin. Bénjangné sesampun pandita Budha punika rauh sareng pamanné, para pandita kalugra antuk malinggih sinarangan pangiring paseban, sagétan mapirengan swara saking song punika. Salanturné Dalem matakén majeng pandita Budha punika, Swara napi sujatiné nika? Pasaur sang Pandita Budha: Inggih punika swara naga.

Mirengang pasaur pandita Budha, makasami pangiring paseban kedék. Olih krana Sang Pandita Budha yakti antuk pasaur punika, sapunika olih Dalem kaperéntah mangda ngayaktiang saking swara punika. Yakti sesampun song punika kabuka, medal satunggil naga, sapunika pangiring Paseban dados angob tur jerih nyingakin. Selanturné Pandita Budha ngambil tur ngabin Naga punika lan ngicain majeng Dalem, naga sané kasuciyang olih Sang Pandita Budha mawasta Naga Bandha, sané pacang ngiringin Dalem rikala pacang mantuk nuju Wisnu Loka.

Saking daweg nika Danghyang Astapaka kaangkat olih raja dados Bagawanta krajaan, taler kaaturang satunggil Putri antuk kakadosang rabi, warih Danghyang Nirartha sané sadurungné sampun katunas olih Dalem. Tatujon ngaturang Putri punika mangda Danghyang Astapaka kayun meneng ring Bali taler makadon putra, ida kaicain genah Pasraman ring Banjar Ambengan, Gianyar. Antuk selanturné irika embas satunggil putra sané mapeséngan Ida Banjar.

Salanturné sesampun sédané Dalem Sri Waturenggong, sané marajaputra kalih sané kantun anom, punika:I Déwa Bekung miwah I Déwa Seganing. Makakalih rajaputra puniki sané dados panyelia ajiné malinggih dados Raja, sané pamarginé olih Patih Manggala Utama, I Gusti Batan Jeruk, sapunika satunggil sisya kasayangan olih Danghyang Astapaka.

I Gusti Batan Jeruk daweg dados Patih Manggala Utama nénten wénten ngaresepin pitutur-pitutur guruné. Antuk manah polih kakuasaan Dalem, ring dija sadurungné sampun dados curiga olih para patih lan arya-arya liyanan, sapunika wénten kajuritan tur merontak majeng I Gusti Batan Jeruk, sané ngeranayang ida padem ring Jungutan, Désa Bungaya. Mikélingin tragedi sané keni sisya kasayanangan ipun, lantas Danghyang Astapaka sinarengan putrané Ida Banjar medalin Pasramanné ring Banjar Ambengan, Gianyar, memargi nuju kangin ngentasin Désa Singaraja ring Sidemen. Saparauhné ring satunggil bukit sané maaran Bukit Penyu, irika ida masandekan krana sampun wengi.

Kantun nyingakin palemahan sané ngulangunin, saget kacingak olih ida sunari sané sekadi masunar saking Guminé nuju Angkasa. Olih paindikan punika, ida sareng putrané gelis masemédhi. Ring semédhi punika, ida polih piteket mangda nuju sunar punika, santukan genah punika sané kapilih antuk ida ngadegang satunggil Pasraman, miwah genah sané suci antuk ida genah mamargi mantuk nuju Buddha Laya. Sapunika gelis ida ngalanturang pamarginé kairingin putrané nuju ring dija genah sunar punika. Sesampuné rauh ring genah punika, sapunika sunar tunyan dados ical. Lantas irika ida nancepang teteken (tungked) taru Tanjung, satunggil pacihnan pinaka irika Danghyang Astapaka pacang ngadegang Pasraman.

Kacatet sawarara warsa Caka 1416, ida ngadegang Pasraman antuk parinama Pasraman Taman Tanjung, parinama punika kaambil saking aran taru teteken (tungked) sané mentik. Pasraman punika mangkin dados Pura Taman Tanjung miwah nénten je doh ring sisi kalér kanginné, ida ngadegang pamerajan miwah mangkin genah punika maparinama Pura Taman Sari.

Sesampun Danghyang Astapaka moksa, Pasraman Taman Tanjung kagenahin olih putrané sané mapuspata Pedanda Madé Banjar sareng rabiné. Pandita Pedanda Madé Banjar maputra Pedanda Wayan Tangeb. Pedanda Wayan Tangeb, madué tiga rabi, luiré:

  1. Brahmana Kemenuh - maputra 2 Orang.
  2. Satria Beng Gianyar - maputra 3 Orang.
  3. Wésia Ngurah Jelantik - maputra 2 Orang.

Daweg nika, kirang langkung warsa Caka 1634 (1702 M), wénten letusan Gunung Agung, sané ngaranayang ida sareng pratisetanané sané meneng irika sareng makasami pangiriné manggingsir genah nuju kawan ring sikelod Bukit Hyang Pinggan, kirang langkung 500 méter saking Pasraman Taman Tanjung. Irika ida sinarengan pangiringné ngarereh pasaiban tur ngadegang paumahan.

Eling antuk hubungan becik riantara Pedanda Wayan Dangin (putra Pedanda Wayan Tangkeb) sareng I Gusti Ngurah Sidemen Sakti (krana silih tunggil semeton I Gusti Ngurah Sidemen Sakti, dados rabi Pedanda Wayan Dangin), sapunika I Gusti Ngurah Sidemen Sakti sané kantun madué taler wawenang antuk wawengkon punika, antuk satulusné ngaturang majeng Pedanda Wayan Dangin, mangda dados genah meneng kulawarga ipun sareng para pangiringné. Paindikan punika kawewehin paruman sané ngasilang sagalak saguluk antuk ngadegang paumahan tur wangunan ring asiki paiketan désa.

Wénten wangunan désa sané kaadegang sekadi punika:

  1. Kaadegang sétra ring sisi kawan désa.
  2. Ring sisi kalér sétra kawangun Pura Dalem.
  3. Kaadegang Pura Batur, dados pikélingan antuk petunon Pedanda Madé Banjar miwah Pedanda Wayan Tangeb sané magenah ring bongkol Bukit Hyang Pinggan.
  4. Kawangun taler pasar désa
  5. Pawagian pekarangan taler liyanan, antuk ngajangkepin piranti désa.

Antuk rupa panghormatan majeng Danghyang Astapaka, sané kaanggep pangadeg genah punika tur antuk mikélingin wawengkon asalné saking Keling. Sapunika sesampun masagalak saguluk, désa punika kaparinamain "Désa Budakeling".

Satunggil Brahmana soroh Siwa saking Geria Pasekan nampek Désa Demung Tabanan sané mapeséngan Ida Bagus Pasekan rauh ring Budakeling antuk prasida katerima dados sisya olih Ida Pedanda Gedé Wayan Tangeb ring Geria Tanjung Sari Budakeling. Ida katampi dados sisya melajah indik Budha Kasogatama, miwah kaangkat dados putra tur madiksa dados Pedanda Budha antuk Bhiseka Ida Pedanda Gedé Wayan Demung taler kaicain genah geria sané kaparinama Geria Demung. Geria Demung Budakeling ngelimbak ngantos Lombok lan Culik, krana riantara pratisentana ipun wénten meneng Lombok miwah Culik ngamargiang ajahan Budha Kasogatan ngantos mangkin. Sané liyanan satunggil Pandita Siwa saking Sanur sané mabisheka Ida Pedanda Sidemen sané salanturné kaloktah dados Pegawai miwah Seniman ageng Abad XX ring Bali sampun polih lugra majeng Ida Pedanda Kerta ring Budakeling antuk kalugra ngamargiang Puja Wedha Kasogatan (Sridanta).

Wénten carita indik kawéntenan Kampung Islam ring Désa Budakeling, kakawitin saking Kiyai Islam mapeséngan Radén Kiyai Abdul Djalil saking Demak kautus nuju Puri Swécapura olih Sultan Demak antuk ngicain Ilmu magama Islam Raja Dalem Watu Renggong. Sakéwanten ida nénten prasida ngaranayang sang raja kayun magama Islam, ida ngaptiang manah antuk nénten budal nuju Jawi. Selanturné Raja Gélgél ngameréntahang mangda ida ngewantu wargi ring Désa Sang Sege (selanturné dados Sarén), santukan wénten warak sané demen ngamuk, ngerusak tetanduran tur ten jerih antuk ngemadengang krama Sang Sege sané matanduran ring palemahan Bukit Kemetug.

Selanturné, ida prasida ngematiang warak punika. Wénten daging, kulit, tur tulang balung warak kawagi sinarengan olih pangiring Kiyai tur krama Sang Sege daweg nika. Mikélingin rasa subagia tur rahayu daweg nika, kawangun Pura Jati ring palemahan Désa Sege. Selanturné antuk Radén Kiyai Abdul Djalil sané prasida ngamatiang warak, sapunika ida kapica genah meneng. Paumahan punika kaicain aran Kampung Saren Jawa sané madampingan sareng Désa Saren, tepat ipun ring sisi kalér kangin balé agung. Paica aran Kampung Saren Jawa antuk mikélingin jasa Radén Kiyai Abdul Djalil maasal saking Jawi. Ngantos mangkin krama Hindu ring Budakeling, Saren tur Islam sané meneng ring Saren Jawa, tetep reket harmonis tur toléran ngajaga agama, adat lan budaya. Tradisi puniki tetap kajaga becik, kawarisang, mentik tur ngelimbak ring rasa shanti. Bukti tetamian lelintihan Kampung Saren Jawa kantun kajaga becik ngantos mangkin marupa: kalih Masjid Keramat tur satunggil Makam Radén Kiyai Abdul Djalil.

Géograpis uah

Mawit saking Géograpis, Désa Budakeling rumasuk désa perbukitan sané megenah ring delod Gunung Agung, 400 meter saking segara taler suhu rata-rata 27 °C.

Iklim uah

Désa Budakeling magenah ring sisi tengah kangin nusa Bali sabé maiklim wana sabeh tropis (kode: Af mawit klasifikasi iklim Köppen-Geiger).[6]

Budakeling
Grapik iklim (pesuluh)
J
P
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
266
 
 
28
24
 
 
239
 
 
29
23
 
 
157
 
 
29
23
 
 
93
 
 
29
23
 
 
53
 
 
29
23
 
 
32
 
 
28
22
 
 
24
 
 
28
22
 
 
12
 
 
28
22
 
 
27
 
 
29
23
 
 
61
 
 
29
23
 
 
130
 
 
29
23
 
 
227
 
 
29
24
Rata-rata maks. miwah min. suhu ring °C
Total akéh sabeh ring mm
Sumber: [7][8]

Patoyan uah

Désa Budakeling kaentasin olih 3 tukad, punika Tukad Waru ring sisi kawan, Tukad Ceking ring sisi tengah miwah Tukad Bumbung ring sisi Kangin. Ring wewidangan miwah nampek ipun akéh Béji sané débit toya ipun ageng antuk keanggén ring patoyaan pertanian miwah paumahan ring désa.[9]

Wates Wewidangan uah

Wates wewidangan administratip nyané minakadi:

Kalér Désa Bhuana Giri
Kelod Kelurahan Padang Kerta
Kauh Désa Bebandem
Kangin Désa Ababi

Pamréntahan uah

Désa Dinas uah

Mawit administrasi resmi, Désa Budakeling kakepah antuk 8 dusun utawi banjar dinas, inggih punika:[10]

  1. Dusun Triwangsa
  2. Dusun Budakeling
  3. Dusun Sarén Kauh
  4. Dusun Sarén Kangin
  5. Dusun Sarén Anyar
  6. Dusun Dukuh
  7. Dusun Pesawan
  8. Dusun Sarén Jawa

Perbekel uah

Puniki lis perbekel sané kantun ngamong utawi polih ngamong Désa Budakeling.

No Wesana Perbekel Ket.
2 1925-1940 Ida Madé Djelantik
8 2005-2014 Ida Madé Oka [11]
9 2015–2020 I Madé Duarsana [12]
10 2020–2026 Ida Nyoman Adi Permana [1]

Désa Adat uah

Manutin adat, Désa Budakeling kewagi antuk kalih Désa Pakraman taler Kampung asiki:[13]

Désa Pakraman Budakeling
  • Banjar Gedé Jina Murti.
  • Banjar Tilem.
  • Banjar Pandé Mas.
  • Banjar Pandé Besi.
Désa Pakraman Saren
  • Banjar Sarén Kauh
  • Banjar Sarén Kangin
  • Banjar Sarén Anyar
  • Banjar Dukuh
  • Banjar Pesawan
Kampung Sarén Jawa

Démograpi uah

Ring warsa 2016, akeh krama ring désa puniki 4.650 diri (1.147 kaluwarga) sané kakepah antuk 2.362 lanang miwah 2.288 istri taler sex ratio nyané 103.[2]

Pendidikan uah

Ring désa Budakeling kramané per warsa 2022, tamat SD akéhné 4.590, sané tamat SMP wénten 3.323, sané tamat SMA wénten 2.776, sané tamat DIII wénten 75, sané tamat S1 wenten 254, sané tamat S2 wenten 7, sapunika durung wénten sané tamat ring jenjang DI/DII miwah S3.[14]

jenjang jadma
SD
4590
SMP
3323
SMA
2776
DI/DII
0
DIII
75
S1
254
S2
7
S3
0
Tingkat pendidikan ring Budakeling.

Agama uah

Demografi panganut agama ring Désa Budakeling kakepah dados kalih agama, inggih punika Hindu sané akéhné wénten 4696 jadma, miwah Islam sané akéhné wénten 622 jadma.[15]

Data agama

  Hindu (88.30%)
  Islam (11.70%)

Désa Budakeling

Paajahan uah

Ring wawidangan Désa Budakeling wénten tiga SD negeri miwah asiki MI, tiosan punika wénten kalih lembaga sané ngamargiang paajahan raré.

 
Sekolah ring Désa Budakeling
1
SD Negeri 1 Budakeling
2
SD Negeri 2 Budakeling
3
SD Negeri 3 Budakeling
4
MIS Nurul Hidayah

SD uah

Aran Sekolah Kaadegang Genah Koordinat
SD Negeri 1 Budakeling 20 Méi 1925 Jl.Dharmawangsa 8°25′45″S 115°34′18″E / 8.429075°S 115.571687°E / -8.429075; 115.571687
SD Negeri 2 Budakeling 1 Agustus 1965 Saren Kauh 8°25′55″S 115°34′32″E / 8.43206°S 115.57554°E / -8.43206; 115.57554
SD Negeri 3 Budakeling 1 Januari 1980 Budakeling 8°25′21″S 115°34′41″E / 8.4224032°S 115.5781824°E / -8.4224032; 115.5781824
MIS Nurul Hidayah 1 Agustus 1986 Jl. RKH.Abd Jalil 8°25′49″S 115°34′29″E / 8.430147021039451°S 115.574604319292°E / -8.430147021039451; 115.574604319292

Paajahan Raré uah

Wénten kalin yayasan sané ngamargiang paajahan raré ring désa, yayasan puniki mawasta Jaya Kumara miwah Nawalata Sandi Kumara sané ngamargiang seka melajah miwah taman raré.

  • KB Jaya Kumara
  • KB Nawalata Sandi Kumara
  • TK Jaya Kumara
  • TK Nawalata Sandi Kumara

Subak uah

Subak punika lembaga tradisional para petani ring Bali, manados sistem patoyaan sané maaled petani, pinaka lembaga sané mandiri miwah démokratis. Kawéntenan subak sané sampun nagih amillénnium nganti mangkin, punika ngacihnain pinaka subak satunggal lembaga irigasi tradisional ajég miwah lestari.[16][17] Subak bangket puniki tatujon utama inucap antuk ngawagi karen ring pangelolaan toya miwah kala matanduran ring bangket. Ring wewidangan Désa Budakeling kawéntenang kalih Subak. Kalih subak punika jangkep antuk pekaséh, prajuru, awig-awig, balé subak, pura subak miwah ulunsuwi, subak bangket nyané inggih punika:[16]

  • Subak Budakeling
  • Subak Sarén

Tradisi Budaya uah

Galéri uah

Pustaka uah

  1. 1,0 1,1 Bali, Nusa. "Bupati Lantik 21 Perbekel". www.nusabali.com (ring Indonesia). Kaaksés 2023-01-13.
  2. 2,0 2,1 "Kecamatan Bebandem dalam Angka 2017" (ring Indonesia). Badan Pusat Statistik Indonésia. 2017. Kaaksés 16 Désémber 2018.
  3. "Penduduk Indonesia Menurut Desa 2010" (PDF) (ring Indonesia). Badan Pusat Statistik. 2010. p. 1385. Kaaksés 14 Juni 2019.
  4. "Prodeskel Binapemdes Kemendagri". Kaarsipin saking versi asli tanggal 2022-04-01. Kaaksés 2022-04-10.
  5. "Peraturan Menteri Dalam Negeri Nomor 137 Tahun 2017 tentang Kode dan Data Wilayah Administrasi Pemerintahan". Kementerian Dalam Negeri Républik Indonésia. Kaarsipin saking versi asli tanggal 29 Désémber 2018. Kaaksés 3 Oktober 2019.
  6. Peel, M C; Finlayson, B L; McMahon, T A (2007). "Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification". Hydrology and Earth System Sciences. 11. doi:10.5194/hess-11-1633-2007.
  7. "NASA Earth Observations Data Set Index". NASA. 30 January 2016. Kaarsipin saking versi asli tanggal 2020-04-26. Kaaksés 2019-07-03. Unknown parameter |dead-url= ignored (help)
  8. "Banjar Budakeling Climate, Weather By Month, Average Temperature (Indonesia) - Weather Spark". weatherspark.com (ring Inggris). Kaaksés 2023-01-24.
  9. Pemerintah Kabupatén Karangasem (2009), Laporan Status Lingkungan Hidup Kabupaten Karangasem Tahun 2009 (PDF), Kementerian Lingkungan Hidup Républik Indonésia, kaaksés 9 November 2020
  10. "Peta Wilayah Désa Budakeling". budakeling.désa.id. Kaarsipin saking versi asli tanggal 2018-07-22. Kaaksés 2018-07-20.
  11. Bali, Post (30 Méi 2011), Mengundurkan Diri, Suadi Gantikan Pawana (ring Indonesia), p. 14, kaaksés 2023-01-23
  12. "Website Resmi Désa Budakeling". budakeling.désa.id. Kaarsipin saking versi asli tanggal 2017-09-19. Kaaksés 2018-07-20.
  13. Data Désa Adat Kabupatén Karangasem, NangunSatKertiLokaBali.com, kaarsipin saking versi asli tanggal 11 November 2020, kaaksés 9 November 2020
  14. "Pemerintah Desa Budakeling|Pendidikan". budakeling-desa.id. Kaarsipin saking versi asli tanggal 2023-04-05. Kaaksés 2023-04-05.
  15. "Pemerintah Desa Budakeling|Agama". budakeling-desa.id. Kaarsipin saking versi asli tanggal 2023-04-08. Kaaksés 2023-04-05.
  16. 16,0 16,1 Subak, Dinas Kebudayaan Kabupatén Karangasem, kaarsipin saking versi asli tanggal 2021-10-21, kaaksés 17 Oktober 2020
  17. Subak Abian, Dinas Kebudayaan Kabupatén Karangasem, kaarsipin saking versi asli tanggal 2021-10-21, kaaksés 17 Oktober 2020

Pranala jaba uah

cutetan: URL dados kauahin/ilang. Yening URL nenten aktip, ngiring kaapus saking lis.