Kruna inggih punika pupulan suara utawi wianjana sané ngawetuang arti. Pepalihan kruna kapalih dados 2 soroh luirnyané, inggih punika kruna basa Bali nganutin wewangsannyané miwah kruna Basa Bali nganutin wangunnyané.

Kruna nganutin wewangsannyané uah

Manut ring wewangsan ipun kruna basa bali kapaih dados solas soroh luirnyané, inggih punika:

Kruna Aran (Kata Benda) uah

Kruna aran kakepah dados 2 soroh;

  • Kruna Aran Sekala ( Kata Benda Kongkrit), Conto: Méja, Kursi, Gunung, msl.
  • Kruna Aran Niskala (Kata Benda Abstrak), Conto: angin, keneh, msl

Kruna Kria (Kata Kerja) uah

Kruna Kria kakepah dados 2 soroh;

  • Kruna Kria Lumaksana (Kata Kerja Aktif), Conto: Majalan, Nulis, Jumujug, Ngandik, msl
  • Kruna Kria Linaksana (Kata Kerja Fasif), Conto: Kakirim, Sinurat, Tulisa, kandika, msl

Kruna Kahanan (Kata Sifat) uah

Conto ipun: Putih, Jegeg, Bagus, Jemet, Lantang, Selem, Bawak, Dueg, msl.

Kruna Wilangan (Kata Bilangan) uah

Kruna wilangan kakepah dados 5 soroh;

  • Kruna Wilangan Undagan (Tingkatan), Conto: sa, dua, telu, papat, lima, nenem, msl.
  • Kruna Wilangan Pahan (Pecahan), Conto: tenga, seprapat, msl.
  • Kruna Wilangan gebogan (Jumlah), Conto: Lebak, Karobelah, Samas, Domas, Msl
  • Kruna Wilangan Pepasten, conto: biu aijas, jatma adiri, msl
  • Kruna Wilangan Tan Janten, Conto: Liu, begeh, ombeh, bedik, msl.

Kruna Wawastan (Kata Sandang) uah

Kruna Wawastan inggih punika kruna sané ngawatesin kruna aran. Conto: I, Ni, Sang, Hyan, msl.

Kruna Pangarep (Kata Depan) uah

Kruna Pangarep (basa Indonésia; Preposisi utawi Kata Depan) inggih punika kruna sané ngraketang kruna-kruna sané wénten ring sajeroning lengkara, kruna pangarep punika tusing dadi atepan ring kruna di ungkurné ri tatkala kasurat. Conto: di, ka, ba, I, ring, ri

Kruna Panyambung/Pangiket (Kata Sambung) uah

Inggih punika; kruna sané kaanggén nyambungang kruna-kruna utawi lengkara sané pateh linggihnyané. Kruna Panyambung kakepah dados 2;

  • Kruna panyambung sampun janten. Upami; sawiréh, yadiapin, utawi, tur nanging, laut, tekén
  • Kruna panyambung déréng janten. Upami; kacrita, winursita, warnanen, kancit, msl

Kruna Paneges uah

Inggrih punika: kruna sané mapiteges ring sejeronin lengkara. Conto: ya, ja, sih,ke, te

Kruna Pangentos (Kata Ganti) uah

  • Pangentos Jatma ka pertama (Kata ganti orang pertama), Conto: iang, tiang, icang
  • Pangentos Jatma kaping kalih (Kata ganti orang kedua), Conto: Cai, Ragané
  • Pangentos Jatma kaping tiga (Kata ganti orang ketiga), Conto: ia, dané, ipun, ida

Kruna Panguuh (Kata Seru) uah

Kruna sané kaanggén nyihnayang rasa utawi pikayun i manusa minakadi rasa bangga, sedih,demen miwah sebet. Conto: aduh, arah,béh, ah, ih, msl.

Kruna Katerangan uah

Conto: dini, ditu, semeng, sanja, peteng, msl.

Kruna nganutin wangunnyané uah

Nganutin wangunnyane, kruna kakepah dados papat wangun, inggih punika:

Kruna Lingga uah

Kruna lingga inggih punika kruna sané durung polih wewehan. Kruna lingga nganutin kecap/wanda kakepah dados:

  1. Kruna lingga akecap/awanda (satu suku kata), umpami: boh, be, bek, joh, yeh, tum, ron
  2. Kruna lingga kalih kecap/kalih wanda, umpami: nasi, biu, batu, tegeh, sate, kuning, tiuk, barak, bunga
  3. Kruna lingga tigang kecap/tigang wanda, umpami: sumaga, sumangka, celagi, sepatu, gedébeg, lemari, semaya, sesapi, bungkulan
  4. Kruna lingga petang kecap/petang wanda, umpami: kaliasem, kaliyuga, katibangbung, kaliadrem, celebingkah, keladi, cempaka
  5. Kruna lingga limang kecap/limang wanda, umpami: katiwawalan, tambulilingan

Kruna Tiron uah

Kruna tiron inggih punika kruna sané sampun polih wewehan sekadi pangater, pangiring, miwah seselan. Kruna tiron yéning kaselehin mawit saking kruna “tiru” polih pangiring –an. Dadosnyane kruna tiron punika tiruan saking kruna lingga. Wewehan sané ngwangun kruna tiron punika luire:

  1. Pangater (prefiks/awalan), Sakadi sampun kawikanin pangater punika magenah ring arep kruna lingga. Pangater punika luire:
    1. Pangater [ma-], [ka-], [sa-], umpami: makenta, majalan, magigi, kaicen, kauber, sajagat, sakantun, sawai, sarahina
    2. Pangater [pa-] miwah [pi-], umpami: pamargi, pajalan, panuntun, piolas, pitulung
    3. Pangater [a-], umpami: aukud, akranjang, apeteng
    4. Pangater [pra-], [pari-], [pati-], umpami: prajani, prakangge, parisolah, pariwangde, patigrepe, patijemak
    5. Pangater [maka-], [saka-], [kuma-], umpami: makadadua, makaciri, sakabesik, sakaukud, kumakukur, kumanyama
  2. Seselan; punika magenah ring tengahing kruna lingga. Yening kruna lingganyane marupa antuk suara (vokal), seselan kruna magenah sadurung suara ring ajeng kruna lingga punika. Yening kruna lingganyane mapurwa antuk aksara wyanjana (konsonan), punika magenah ring pungkur wyanjana kapertama ring kruna lingga punika, sekadi ring sor puniki.
    1. Seselan [-in-], umpami: Surat dados sinurat, Ucap dados inucap
    2. Seselan [-um-], umpami: Turun dados tumurun, Seken dados sumeken, Ajar dados umajar
    3. Seselan [-el-], umpami: Tapak dados telapak, Tusuk dados telusuk
    4. Seselan [-er-], umpami: Gigi dados gerigi
  3. Pangiring, punika magenah ring pungkuring kruna luwire;
    1. Pangiring [-ang], umpami: penekang, tulisang, jalanang, aritang
    2. Pangiring [-in], umpami: jagurin, jemakin, ubadin
    3. Pangiring [-an], umpami: tegehan, endepan, jegegan
    4. Pangiring [-a], umpami: amaha, jemaka, anggona
    5. Pangiring [-n], umpami: bukun tiange, mémén tiange
    6. Pangiring [-e], umpami: dokare, gununge, tiuke
    7. Pangiring [-ne], umpami: umahne, jaranne, mobilne
  4. Gabungan wewehan, Luire: [ma-an], [ka-an], [bra-an], umpami: masambatan, majaranan, makapalan, kasengsaran, kasugihan, kadituan, bragedégan

Kruna Dwi Lingga uah

Kruna dwi lingga inggih punika kruna lingga sané kaping kalihang. Wangun ipun mawarna-warna, sekadi ring sor.

  1. Kruna Sama Lingga, Kruna lingga sané kaping kalihin, umpami: gedé-gedé, cenik-cenik, tua-tua
  2. Kruna Samatra Lingga, Kruna lingga sané kaping kalihin nanging silih tunggil kruna nyane mauwah ucapannyane. umpami: kitak-kituk, dengak-dengok, kecas-kecos
  3. Kruna Dwi Maya Lingga, Kruna lingga sané kaucap ping kalih wau madué artos utawi arti, yéning kaucap wantah apisan kruna punika nenten madué teges utawi arti. umpami: kupu-kupu, kapu-kapu, kunang-kunang
  4. Kruna Dwi Purwa, Kruna dwi purwa inggih punika kruna lingga sané kecapne ring ajeng kaping kalihang. umpami: sesate, tetajen, gegaen, bebanten
  5. Kruna Dwi Sesana, Kruna dwi sesana inggih punika kruna lingga sané kecape ring ungkur kaping kalihang tur satata kadulurin antuk pangater [pa-]. umpami: pakecoscos, paketeltel,

Kruna Polah uah

Kruna polah inggih punika kruna lingga sané polih anusuara sekadi nu, m, n, ng.

  1. Anusuara ny, saluiring kruna aran sané mapangawit antuk aksara j, c, s yéning polih anusuara ny dados kruna kria (kata kerja) umpami: Jarag - Nyarag, Sampat- Nyampat, Cokot - Nyokot
  2. Anusuara m, saluiring kruna aran sané mapangawit antuk aksara p miwah b yéning polih anusuara m mauwah dados kruna kria. umpami: Pegat - Megat, Besbes - Mesbes, Pingseg- Mingseg, Batek - Matek
  3. Anusuara n, pacang nguwah kruna aran sané mapangawit antuk aksara t miwah d dados kruna kria. umpami: Dingeh - Ningeh, Timbang - Nimbang
  4. Anusuara ng, yéning wénten kruna lingga sané mawentuk kruna aran sané mapangawit antuk aksara k, g polih anusuara ng, kruna lingga punika pacang mauwah dados kruna kria. umpami: Kadik - Ngandik, Getok - Ngetok

Suratan uah

Suratan Liyane uah