Dalem Seganing

Dalem Seganing utawi Dalem Saganing inggih punika wastan Raja Bali sané nitah ring abad ka-17 Masehi. Ida masoroh raja-raja sané mawit saking Kamaharajan Majapahit ring nusa Jawa. Dalem Seganing nitah saking puri Gélgél. Ida kaadegang dados raja warsa 1580 M. Ngentosin Dalem Bekung daweg ngrasayang masa-masa duhkita, saha Dalem Sagening pinaka raja sané wicaksana, waged, prawira, mawibawa. Nénten suwé Karatuan Gélgél mawali trepti. Sané kadadosang pinaka patih agung inggih punika Kryan Agung Widia putran Dawuh Manginté, taler arinnyané Kryan Di Ler Prenawa kadadosang Demung. Punika taler wewidangan-wewidangan ring dura Bali, sané ring masa pamréntahan Dalem Bekung malasang raga saking karatuan Bali, sané mangkin ngangkenin Gélgél pinaka karatuan sané masikian. Karatuan punika minakadi: Sasak (Lombok), Sumbawa, Blangbangan, Nusa Penida. Indik pamerintahan, Dalem Bekung nglanturang napi sané sampun kawangun olih panglisir Ida Dalem Waturenggong.

Madég ratu uah

Kaweruh indik Dalem Seganing mawit saking Babad Dalem, babad punika kasurat ring abad ka-18.[1] Dalem Seganing puniki putera pinih alit saking Raja Gélgél Dalem Baturenggong. Seganing dados panganut sametonné Dalem Bekung ri kala ida nitah yadiapin Dalem Bekung dados raja sané nénten mapikolih. Dalem Bekung wiadin Dalem Seganing dados raja sané manggihin anak-anak Belanda kapertama sané rauh ring Bali ring warsa 1597. Dalem Seganing katulungin nitah olih kalih patih mawasta sameton Kiyayi Agung miwah Kiyayi Lér. Kiyayi Lér puniki kasambatang Kijloer olih anak Belanda. Manut suratan Belanda, "Kijloer puniki inggih anak pinih agung ring makasami nusa Bali sasampun Rajané, miwah nénten wénten sané prasida bebas rauh ring puri pidan kémanten sajawaning ida."[2]

Nitah uah

Nitahné Dalem Seganing ngarep piwal olih bangsawan Pinatih ring warsa 1605 manut ring babad Bali. Sakéwanten, Pinatih kalilig olih Kiyayi Agung mangda muputang yudané. Sajawaning pariindikan punika, masa nitahné Dalem Seganing kasengguh pinaka masa sentosa miwah landuh.[3] Nénten kauningin pidan Dalem Seganing séda. Manut ring siki suratan sédannyané dados ring warsa 1623, sakéwanten manut ring suratan tiosan, ida kantun urip ngantos warsa 1651. Ida madué 14 pianak lanang miwah silih suninggilné, Dalem Di Madé dados raja sasampun sédannyané Dalem Seganing.[4] Manut Babad Buléléng sané kasurat ring warsa 1920, Gusti Panji Sakti sané ngawangun Krajan Buléléng taler putera Dalem Seganing.[5] Déwa Manggis I, leluhurné raja-raja Gianyar taler kasengguh pinaka putrané.[6]

Baya miwah ubaya padagangan uah

Saking sumber Belanda prasida uningin yéning Krajan Gélgél rahayu miwah mawisésa ring awit abad ka-17. Raja-raja saking Gélgél mapikolih kawisésaan ring Blambangan ring Jawa kangin, Lombok miwah Sumbawa. Sakéwanten raris wisésa puniki ring Lombok miwah Sumbawa kawatésin olih aktivitas Krajan Makasar.[7] VOC kayun ngawit ubaya sareng Bali mawinan ékonomi miwah stratégis taler Bali pinaka krajan Hindu sané nglawan Krajan Muslim Mataram. VOC meled mangsa ngamolihang beras, ubuh-ubuhan miwah sapangan istri. VOC ngadeg kampung dagang ring Bali kirang-langkung ring warsa 1620 sakéwanten ajebos kémanten.[8]

Pasametonan uah

Anggén nyaga kasutreptian ring widang politik, karatuan Gélgél Dalem Sagening ngelarang politik kawin, punika mawinan Dalem akéh madué rabi. Dalem Seganing sareng istrinnyané maparab putri Kiyayi Lér miwah taler Gusti Luh Madé, putri Gusti Ketut Bebengan. Ida taler madué akéh selir. Ida madué 14 putra miwah putri asiki inggih punika:

  • Dalem Di Madé, sané raris dados Raja Bali
  • Déwa Kaléran (utawi I Déwa Anom Manggis)
  • Déwa Karangasem
  • Déwa Cawu
  • Déwa Blayu
  • Déwa Sumerta
  • Déwa Pamregan
  • Déwa Lebah
  • Déwa Sidan
  • Déwa Kabetan
  • Déwa Pasawahan
  • Déwa Kulit
  • Déwa Bedahulu
  • Gusti Mambal, sané nyentanain olih patih Kiyayi di Ler Pranawa
  • Dewa Randa Guwang, putri.

Pustaka uah

  1. I Wayan Warna, Babad Dalem; Teks dan Terjemahan. Denpasar: Dinas Pendidikan dan Kebudayaan Daérah Tingkat I Bali.
  2. V.E. Korn, Het adatrecht van Bali. 's-Gravenhage: Naeff 1932, p. 34.
  3. C.C. Berg, De middeljavaansche historische traditië. Santpoort: Mees 1927, pp. 156-7.
  4. H. Creese, 'Balinese Babad as Historical Sources', Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde 147 1991.
  5. P. Worsley, Babad Buléléng; A Balinese Dynastic Genealogy. The Hague: M. Nijhoff.
  6. Ide Anak Agung Gde Agung, Kenangan Masa Lampau. Jakarta: Yayasan Obor Indonésia 1993, p. 5-6.
  7. H.J. de Graaf, 'Lombok in de 17e eeuw', Djåwå 21 1941.
  8. W.A. Hanna, Bali Chronicles. Singapore: Periplus 2004, p. 39.