Tradisi Wor inggih punika tradisi ring budaya Biak sané mapaiketan sareng kauripan agama suku Biak. Makasami kauripan sosial jadma Biak ketahnyane madaging upakara adat. Indik punika kacihnayang saking bebaosan jadma Biak inggih punika “Nggo Wor Baindo Na Nggo Mar” sané maartos yéning nénten wénten upakara utawi pésta adat, pacang ngawinang kramané padem. Nika ngawinang upakara adat mawiguna pesan ring suku Biak. Silih tunggil upakara punika kalaksanayang antuk nglindungin kramané mangda aman saking genah sosial ring kauripannyané.[1]

Artosnyané uah

Manut saking makudang-kudang ahli, tradisi Wor taler kawastanin agama. Wor madué kalih artos, sané kaping pertama inggih punika upakara adat, tur sané kaping kalih maartos gendingan adat. Manut cecirénnyané, Wor madaging nilai-nilai budaya tur mawiguna antuk mecikang paiketan para kramané sareng Tuhan Yang Maha Esa, sareng makasami kramané, tur sareng wewidangan genah kramané meneng. Tradisi Wor dados pahan saking mamuja penguasa sané pinih tegeh. Suku Biak precaya wénten penguasa sané pinih tegeh, inggih punika:

  1. Nanggi, penguasa langit utawi suargan
  2. Mansren Manggundi, penguasa tunggal.
  3. Karwar, atman anak sané sampun padem utawi atman para pitara.
  4. Dabyor, roh alus sané wénten ring gunung, batu sané ageng, tukad, miwah sané lianan.
  5. Arbur, roh alus sané wénten ring soroh entik-entikanné.
  6. Faknik, roh halus sané meneng ring pasihé.

Tradisi Wor taler kalaksanayang mawentuk upakara, gending adat utawi foklor ring budaya krama Biak. Ring wentuk upakara, tradisi puniki marupa upakara sakral krana mawiguna antuk nglindungin kramané ring kauripannyané utawi life circle rites. Upakarannyané madasar antuk panglimbakan manusa saking embas, dados anak cerik, raris dados kelih tur mawiwaha, salanturnyané dados rerama ngantos pinih untat pacang padem.

Soroh Tradisi Wor uah

Tradisi Wor pinaka tradisi siklus kauripan manusa. Wénten makudang-kudang upakara sané kalaksanayang, inggih punika:[2]

  1. Wor Fasfesmandwampur, mawit saking kalih kruna inggih punika fasfes miwah mandwam. Fasfes madué artos paiketan, miwah mandwam madué artos wastan kulit kayu sané kaincuk ngantos alus. Wor puniki taler kawastanin fasfesepen utawi paiketan antun nahan. Patut taler kawastanin babyos utawi membalut. Wor Fasfesmandwampur pinaka piketan antuk nahan pahan pungkur waduk anak istri sané kantun mobot. Tetujonnyané antuk nglindungin pianaknyanné sané kantun magenah ring tengahing waduk mangda nénten kena baya saking roh alus.
  2. Wor Fasasnai, fasasnai madué artos nyingakin, taler kawastanin anunbesop (makta pianak mangda menék tur tuun) utawi anun berurido (makta pianak mangda medal saking kamarnyané). Wor Fasasnai madué artos nguningayang bayi majeng ring alam tur makasami dagingnyané mangda uning sareng bayi sané embas punika. Tetujonnyané mangda pianaknyané kauningin ring skala utawi niskala.
  3. Wor Anmam, mawit saking kruna an sané maartos ngajeng miwah mam sané maartos ajengan sané pacang kaajeng. Artosnyané inggih punika ngicénin bayi ajengan lianan saking ASI. Upakara Wor kalaksanayang krana pianaknyané pacang tumbuh gigi tur mresidayang antuk ngajeng ajengan sané lianan, wiadin kantun nginum ASI.
  4. Wor famarmar miwah Sraikir Kneram, famarmar madué artos nganggén penganggé. Salanturnyané Sraikir Kneram inggih punika upakara antuk molongin kuping majeng ring anak istri. Makakalih upakara punika kalaksanayang pinih pertama ri tatkala anak lanang sampun mresidayang nganggén penganggé ngraga.
  5. Wor Papaf, papaf madué artos nyapih, inggih punika upakara nglepasang ASI majeng ring rerama istri sareng pianaknyané sané sampun prasida ngajeng ngraga. Pianaknyané malajah mangda mresidayang ngambil ajengan sané kaicén olih biangnyané.
  6. Wor Kapanaknik, kapanaknik madué artos nyukur rambut anak alit. Upakara puniki kalaksanayang ri tatkala anak punika mayusa 6-8 warsa. Warsa punika kaprecaya anak punika sampun presida mapikayun, krana sampun ngawit masekolah sané kawastanin Rumsram.
  7. Wor Kabor, kabor mawit saking kalih wanda, inggih punika kuk utawi kak sané maartos ring ajeng, inggih punika ngetep utawi nusuk pahan ajeng kelamin anak lanang. Upakara puniki pinaka upakara pinih untat ri tatkala dados anak alit sadurung ngranjing ring masa bajang. Ring upacara puniki madaging upakara Barapen, inggih punika upakara majalan ring ajeng batu sané panes. Uapakara puniki kalaksanayang olih para yowana sané kawastanin Kabor Insos pinaka nyanggra ri tatkala sampun ngranjing warsa bajang. Upakara puniki matetujon antuk nguningayang ageng dosa sané kadruwénin olih para yowana punika. Yéning para yowana punika batisnyané matatu, nika nyihnayang dosannyané akéh.
  8. Wor Beba, taler mawasta Munara Beba (upakara ageng), utawi Fararur Beba (karya ageng). Kalaksanayang ri tatkala anak sampun puput nyarengin pendidikan ring Rumsram. Upakara punika kalaksanayang antuk nentuang status sosial anak punika ring komunitasnyané.
  9. Wor Farbakbuk, inggih punika wor sané mapaiketan sareng upakara pawiwahan. Wénten makudang-kudang dudonan upakarannyané, sakadi Wor Ramrem, Woryakyer miwah Wafwofer,Wor Anenfasus.
  10. Wor Farbabei, inggih punika upakara antuk anak sané sampun padem. Upakara puniki matetujon antuk ngantungan padruwén anak sané sampun padem ring raga kulawargannyané sané kantun idup pinakah cihna rasa duka. Wor punika pinaka upakara pemakaman sané tradisional. Wénten makudang-kudang dudonan upakara puniki, ngawit saking upakara ri tatkala anak punika padem ngantos upakara nyimpen tulang ring genah sané khusus. Wor puniki pinaka cihna rasa duka saking para kulawargannyané.
  11. Wor Rasrus, inggih punika upakara mindahang tulang anak sané sampun padem antuk ngumbah tulangnyané tur kagenahang ring peti sané kakaryanin saking punya. Upakara puniki kalaksanayang olih kulawarga anak sané padem. Ring upakara puniki kakaryanin amfianir utawi togog miwah pahan sirah anak sané padem kaicénin ka kaluwarga sang sané padem. Makudang-kudang togog kakaryanin nénten nganggén tengkorak. Wor puniki madué artos indik anak sané ngranjing ring kauripan anyar ring genah sané lianan.

Gending Wor uah

Gending Wor, taler kawastanin puisi Biak miwah musik tradisional Biak Numfor. Wénten plekutus soroh gending wor, nanging wénten dua belas manten sané kagendingang nganggén tangga nada pentatonik1 (do), 2 (re), 3 (mi), 5 (sol) dan 6 (la). Wor tidak mengenal tangga nada 4 (fa) dan 7 (si). Ring gending wor wénten wentuk puisi wor sané kapah dados kalih bait, inggih punika Kadwor (puncak) dan Fuar (pangkal). Plekutus soroh gending Wor Biak punika, minakadi Kankarem, Moringkin, Kansyaru, Wonggei, Disner, Nambojaren, Erisam, Dow Arbur, Dow Mamun, Armis, Aurak, Dow Beyor Warn, Dow Bemun Warn, Kawop, Urere, Randan miwah Beyuser. Gending wor ketahnyané kairingin olih alat musik Sireb utawi Sandip inggih punika alat musik Tifa.[3]

Pustaka uah

  1. Editor (2017-03-21). "Wor, Kesenian Tradisional Masyarakat Adat Napa Swandiwe, Biak, Papua". 1001 Indonésia (ring Inggris). Kaaksés 2022-06-12.CS1 maint: extra text: authors list (link)
  2. "TRADISI WOR DALAM BUDAYA ORANG BIAK - Balai Pelestarian Nilai Budaya Papua". web.archive.org. 2017-11-07. Kaarsipin saking versi asli ring 2017-11-07. Kaaksés 2022-06-12.CS1 maint: BOT: original-url status unknown (link)
  3. "Nyanyian Dan Tarian Wor Adat Suku Biak Papua". web.archive.org. 2017-11-15. Kaarsipin saking versi asli ring 2017-11-15. Kaaksés 2022-06-12.CS1 maint: BOT: original-url status unknown (link)