Untung Surapati

Untung Surapati (embas mepeséngan Surawiraaji, ring Bali, 1660 – seda ring Bangil, Pasuruan, Jawa Kangin, 5 Désémber 1706 ring umur 45/46) punika wantah sinunggil tokoh ring Babad Nusantara sané kecatet ring Babad Tanah Jawi. Babad nyané kasub mawianan nyaritayang parekan VOC sané dados bangsawan miwah Tumenggung (Bupati) Pasuruan.

Untung Surapati
Lukisan potret Untung Surapati
Embas1660
Bali
Seda(1706-Mal:MONTHNUMBER-05)5 Désémber 1706
Kobér Belanda Bangil, Jawa Timur, Hindia Belanda
Wastan lengkap
Surawiroaji
PasanganRaden Ayu Gusik Kusuma

Babad Untung Surapati sané kasub miwah perjuangan ipun ngelawan kolonialisme VOC ring Nusa Jawa ngeranayang ipun dados pahlawan nasional Indonésia. Ida kedadosang pahlawan nasional Indonésia kadasaring antuh S.K. Présidén No. 106/TK/1975 pinanggal 3 November 1975.

Pemahbah uah

Asal usul Untung uah

Untung Surapati, wastan asli ipun Surawiraaji.[1] Mawit saking Babad Tanah Jawi ida measal saking Bali sané katemu olih Kapten van Beber, sinunggil perwira VOC sané katugasang ring Makasar. Kapten van Beber ngadol ipun ka perwira VOC liyané ring Batavia sané mawasta Moor. Daweg medué panjak anyar, karir miwah artha Moor énggal ngakehang. Pianak alit punika keanggep makta bagé kewastaning "Si Untung".

Ritatkla Untung maumur 20 warsa, ipun kamangkéng olih Moor mawinan mademenan sareng putri nyané sané mawasta Suzane. Ring buwi Untung ngimpun para tahanan miwah prasida cala saking buwi.

Polih wastan Surapati uah

Ring warsa 1683 Sultan Ageng Tirtayasa sultan Banten kekahonang olih VOC. Putra ipun sané mewasta Pangeran Purbaya hénggat ring Gunung Gedé. Ida ngewutusang maserah menawi karauhin olih perwira VOC pribumi kemantén.

Kapten Ruys (senapati bénténg Tanjungpura) prasida ngemolihang kalompok Untung. Dané katawarin pakaryan dados tentara VOC utawi urip nyané dados buronan. Untung kalatih ketentaraan, kabahang pangkat letnan, miwah katugasin ngerereh Pangeran Purbaya.

Untung ngerereh Pangeran Purbaya antuk kapanggih ring Tanjungpura. Taler rauh prajurit Vaandrig Kuffeler sané maparilaksana kasar majeng Pangeran Purbaya. Untung nénten terima miwah nempur prajurit Kuffeler ring Tukad Cikalong, 28 Januari 1684.

Pangeran Purbaya tetep nyasahang ring Tanjungpura, menawi rabi ipun Gusik Kusuma nunas Untung nganter ipun mantuk ring Kartasura. Untung sané mangkin malih dados buronan VOC. Mawinan ipun nempur prajurit Jacob Couper sané ngerereh dané ring désa Rajapalah.

Ritatkala ngentasin Kesultanan Cirebon, Untung kajurit sareng Raden Surapati, putra angkat sultan. Sesampuné keadilin, kabukti sané iwang punika Surapati. Surapati kahukum mati. Daweg punika wastan "Surapati" olih Sultan Cirebon kaica antuk Untung.

Pademné Kapten Tack uah

 
Lukisan tradisional Jawa karya Tirto saking Grisek ngambarang pademne Kapten François Tack olih Surapati ring Kartasura (1684) ring Pamréntahan Susuhunan Amangkurat II.

Untung maparab Surapati rauh ring Kartasura nganter Raden Ayu Gusik Kusuma ka aji nyané, punika Patih Nerangkusuma. Nerangkusuma punika tokoh anti VOC sané gencar mingaruhin Amangkurat II antuk wangdé perjanjian ipun sareng wangsa Belanda. Nerangkusuma talér mawiwahan Gusik Kusuma sareng Surapati.

Kapten François Tack (perwira VOC senior sané sareng ring panumpasan Trunajaya miwah Sultan Ageng Tirtayasa) rauh ring Kartasura sasih Pébruari 1686 antuk ngejuk Surapati. Amangkurat II sané sampun kapangaruhin Nerangkusuma, menyaru ngewantu VOC.

Yuda meletus ring pekarangan keraton. Pasukan VOC benyah. Kirang langkung 75 Belanda mati. Kapten Tack kapademang olih Untung. Tentara Belanda sané urip cala ka benteng dané.

Magelar Tumenggung Wiranegara uah

Amangkurat II jerih wéra ipun kauningin. Ida ngapandikayang Surapati miwah Nerangkusuma marawasa Pasuruan. Ring kota punika, Surapati ngalahang bupati nyané, bupati Anggajaya cala ka Surabaya. Bupati Surabaya mapesengan Adipati Jangrana nénten ngelawan mawinan ida sampun uning sareng Surapati ring Kartasura.

Untung Surapati pun ngangkat raga dados bupati Pasuruan miwah magelar Tumenggung Wiranegara.

Ring warsa 1690 Amangkurat II menyaru ngutus pasukan antuk ngarebut Pasuruan. Ekspedisi punika nénten pacang polih kamenangan mawinan wantah drama antuk ngetambet VOC.

Gugurné Untung Surapati uah

Sedané Amangkurat II warsa 1703, kawentanang parebutan takhta Kartasura pantaraning Amangkurat III sareng Pangeran Puger. Ring warsa 1704 Pangeran Puger ngangkat raga dados Pakubuwana I sané kadukung VOC. Warsa 1705 Amangkurat III kausir saking Kartasura miwah hepil ka Pasuruan.

Ring sasih Séptémber 1706 pupulan pasukan VOC, Kartasura, Madura, miwah Surabaya kapimpin Mayor Goovert Knole ngerebut Pasuruan. Perang ring benteng Bangil sawusanné ngepademang Untung Surapati alias Wiranegara pinanggal 17 Oktober 1706. Ida ngastitiang mangda kepademan ipun kaengkebang. Bangbang Surapati kakaryaning rata antuk tanah. Perjuangan nyané kalanjutang antuk putra ipun makta tandu kaisi Surapati sané linyok.

Ring pinanggal 18 Juni 1707 Herman de Wilde mimpin ekspedisi ngarereh Amangkurat III. Ida nemu bangbang Surapati sané énggal kagahgah. Layon Surapati kabakar miwah abu nyané kalarung ka segara.

Perjuangan putra Surapati uah

Putra Untung Surapati, punika Raden Pengantin, Raden Surapati, miwah Raden Suradilaga ngesenapati parekan ajin dané (campuran wong Jawa miwah Bali). Dané akeh ketangkep sareng Amangkurat III ring warsa 1708 miwah kesarengin katulakang ka Sri Lanka.

Sisan parekan Untung Surapati nyarengin pamberontakan Arya Jayapuspita ring Surabaya warsa 1717. Pemberontakan puniki dados keherang pinaka kahukum mati nyané Adipati Jangrana sané kabukti meneng-meneng ngewantu Surapati ring perang warsa 1706.

Risampuné Jayapuspita kaon warsa 1718 miwah ngangsul ka Mojokerto, parekan Surapati setia nyarengjn. Dané sinamian nyarengin pamberontakan Pangeran Blitar pantaraning Amangkurat IV sané kabantu VOC warsa 1719. Pamberontakan punika kekaonang warsa 1723. Para putra Untung Surapati miwah para parekan ipun katulakang VOC ring Sri Lanka.

Ring karya sastra miwah media liyané uah

Crita pemargi urip Untung Surapati dados kasub, mawinan ipun kedadosan aran marga sané umum ring Indonésia, taler akéh kasurat ring sastra. Wénten Babad Tanah Jawi, taler wénten Babad Surapati.

Penyurat Hindia Belanda Melati van Java (wastan samaran Nicolina Maria Sloot) taler wénten manyurat roman mamurda Van Slaaf Tot Vorst, sané terbit ring warsa 1887. Karya puniki katerjemahang olih FH Wiggers miwah katerbitang warsa 1898 nganggén murda Dari Boedak Sampe Djadi Radja. Penyurat pribumi sané nyurat crita puniki wantah sastrawan Abdul Muis ring novel nyané sané mamurda Surapati.

Taman Burgemeester Bisschopplein ring Batavia (sané mangkin Jakarta) pasca kemerdekaan Indonésia kaubah aran ipun dados "Taman Suropati" antuk ngabdiang wastan Untung Surapati.

Pustaka uah

  • Abdul Muis. 1999. Surapati. cet. 11. Jakarta: Balai Pustaka
  • Babad Tanah Jawi, Mulai dari Nabi Adam Sampai Tahun 1647. (terj.). 2007. Yogyakarta: Narasi
  • M.C. Ricklefs. 1991. Sejarah Indonésia Modern (terj.). Yogyakarta: Gadjah Mada University Press

Pranala liyané uah

Suratan uah

  1. Ngurah Komang Karyadi (2012-8-16). "Surapati: Kepahlawanan Seorang Budak". Koran Bali Tribune. Kaaksés 2013-05-14. Check date values in: |date= (help)[permanent dead link]