Jaka (Arenga pinnata, suku Arecaceae) wantah soroh palem sané pinih mawiguna sesampun nyuh manut ring segi ekonomi. Punyan jaka mentik ring sajebag India miwah Asia kelod-kangin.[1] Punyan jaka madué makudang-kudang wastan minakadi enau utawi aren ring Basa Indonésia, nau, hanau, peluluk, biluluk, kabung, juk utawi ijuk (aneka wastan lokal ring Sumatra miwah Semenanjung Malaya); kawung, taren (Sd.); akol, akel, akere, inru, indu (basa-basa ring Sulawesi); moka, moke, tuwa, tuwak (ring Nusa Tenggara). Ring Basa Inggris jaka kawastanin sugar palm utawi Gomuti palm

Jaka
Jaka, saking Blanco
Klasifikasi ilmiah
Krajaan
Divisi
Kelas
Bangsa
Familia
Marga
Spésiés
A. pinnata
Adan Binomial
Arenga pinnata
Sinonim

Arenga saccharifera Labill.

Jaka wantah palem sané ageng, prasida mentik ngantos 20 m tegehnyané miwah madiameter ngantos 65 cm. Batang jaka sané wayah kawastanin uyung miwah ring maduurnyané kasaputin duk sané mawarné ireng. Duk inggih punika wantah bagian pelupuh don sané nylubungin batangnyane. Papah jaka kawastanin pugpug miwah pangkal papahné kawastanin blongkang. Ring blongkang punika wénten serat sané kawastanin unus.

Don jaka sané wayah mawarna gadang kawastanin ron miwah sané nguda sané mawarna petak kawastanin ambu. Pugpug jaka mrasida mentik ngantos 6-12m miwah lantang ronnyané 1,5m.

Bluluk utawi buah jaka bentuknyané bunder madiameter 4 cm[2] miwah kulitnyané mawarna gadang, ring soang-soang buah madué tigang biji sané mawarna petak. Bluluk punika nénten dados kaajeng matah-matah seantukan mrasida ngranayang gatel.

Kawigunan uah

 
Nuakin bungan jaka

Punyan jaka madué makudang-kudang kawigunan minakadi kaangen sumber ajeng-ajengan miwah sarana upakara.

Tuak miwah Gula uah

Gula aren utawi gula bali wantah olahan tuak punyan jaka sané kapolihin saking bungan jaka sané muani. Bungan jaka katuakin ngangen bungbung sané malakar aji tiing, biasané ritkala semegan miwah sanja. Tuake punika kadadah miwah kawastanin juruh. selanturnyané ring juruh punika kawehin pangeras (minakadi engked nagka miwah bahan lianan) mangda juruh punika ngerasan miwah taler kacetak ngange kau. Wenten taler ring juruhe punika kawehin lengis nyuh sané kaangen ngaryanin gula semut.

Tuak sida kainum utawi kaolah dumun dados arak.

Bluluk uah

Bluluk sané muda wantah lunak miwah bening. Buah jaka kalablab mangde blulukné pesu, raris bluluk punika karemang ring yéh kapur selama makudang-kudang dina magda engketnyané sané gatel miwah maracun ical[3]. Bluluk dados kaloh dados es campur miwah kolak.

Ambu miwah Ron uah

Ambu miwah ron lumrah kaangén sarané upakara ring bali minakadi kaangen ngaryanin pénjor, sampian lamak, selanggi, tamas miwah tetuasan lianan.

 
Bluluk
 
Raab pelinggih pura sané malakar antuk duk.

Duk uah

 
Jaje sané madaging gula bali

Duk lumrah kaangén raab wangunan suci minakadi pelinggih ring sanggah utawi merajan miwah ring pura.

Pustaka uah

  1. Uhl, Natalie W. (1987). Genera Palmarum : a classification of palms based on the work of Harold E. Moore, Jr. Moore, Harold E. (Harold Emery), 1917-1980., Dransfield, John. Lawrence, Kan.: L.H. Bailey Hortorium. ISBN 0-935868-30-5. OCLC 15641317.
  2. Steenis, CGGJ van. 1981. Flora, untuk sekolah di Indonésia. PT Pradnya Paramita, Jakarta. Hal. 139.
  3. Heyne, K. 1987. Tumbuhan Berguna Indonésia, jil. 1. Yay. Sarana Wana Jaya, Jakarta. Hal. 447-455