Déwi Danu magelar Ratu Ayu Pingit Dalam Dasar utawi I Ratu Ayu Mas Membah punika déwi sané minguasain Danu Batur sareng putra pinih kelih, punika Ratu Gedé Dalam Dasar. Ida punika praméśwarī Ratu Sakti Pancering Jagat sareng rabi nyané malinggih ring Pura Pancering Jagat Terunyan. Déwi Danu silih tunggil Batara Kawitan sané meduwé soroh kadewaan. Piodalan kalaksanayang ring Purnama Sadha.[1]

Ratu Ayu Pingit Dalam Dasar
Déwi Danu Batur
Déwi Kasuburan
SimbolDanu Batur
RabiRatu Sakti Pancering Jagat (Trunyan)
ReramaSanghyang Pasupati utawi Déwa Surya (Trunyan)
SemetonRatu Sakti Meduwé Ujung Sari (Trunyan)
Sang Hyang Gnijaya miwah Sang Hyang Putrajaya
OkaRatu Gedé Dalam Dasar (Trunyan)
WahanaNaga masisik miwah majambul mas (Trunyan)

Genah malinggih Déwi Danu punika Pura Ulun Danu Batur. Manados panguasa Danu Batur sané toya nyané keanggén noyain paumaan. Sareng Sang Hyang Gnijaya miwah Sang Hyang Putrajaya, dané kauningin antuk Sang Hyang Tri Purusha, punika katigang putra miwah putri Hyang Pasupati.[2]

Legénda uah

Satua krama Trunyan uah

Aub harum sané medal saking taru menyan ngundang satunggal dewi tedun saking khayangan antuk nyeneng ring genah punika, sepantur nyané kearanin Terunyan. Déwa Surya mamanah upset mawinan wénten déwi sané tedun ring guminé. Déwi punika hosek mawinan kacingak-cingakin olih Déwa Surya sapunika Ida nungging taler nikayang yoni ipun antuk ngajrenggi. Sagét déwi punika ngabobot oka saking Déwa Surya, oka punika kaembasang kembar buncing, kapertama bancih miwah kaping kalih istri. Déwi punika budal ring khayangan malih sesampuné kekalih oka ipun ageng.[1]

Sedek rahina, wénten anak lanang sané ngerauhin jero dané taler matemu sareng anak istri. Anak istri punika ngacala mawinan jerih. Menawi, anak lanang punika prasida ngangkap miwah marikosa. Sesampuné anak lanang punika putra sulung Dalem Solo tangkil ring raka saking anak istri antuk mawiwaha. Sang raka prasida narima pawiwahan punika mangda sang rajaputra prasida manados pancer jagat ring Désa Trunyan, sané selantur nyané manados krajaan alit. Putraraja narima taler polih gelar Ratu Sakti Pancering Jagat. Rabi nyané polih gelar Ratu Ayu Pingit Dalam Dasar, raka anak istri punika magelar Ratu Sakti Meduwé Ujung Sari.[1]

Purana Tatwa uah

Sedek wengi ring pangawit sasih kelima Margasari, Déwa Pasupati ngingsirang puncak Gunung Mahameru ring India miwah ngepah manados kalih. Kepahan ring tangan kenawan kadadosang Gunung Agung genah mastana Dewa Putranjaya ring tangan kiwa manados Gunung Batur genah mastana Déwi Danu.[3]

Purana Tatwa, punika wagian saking Raja Purana Pura Ulun Danu Batur kasub riantara umat Pura Ulun Danu Batur, manyaritayang indik Déwi Danu. Ida sareng I Ratu Ayu Arak Api nganter katigang putra Déwa Indra mastana Pura Tirta Empul, Tampaksiring, Gianyar, antuk pinunas kakyang katiga, punika Hyang Pasupati ring Gunung Semeru. Sesampuné matemu, Dewa Indra mapinunas Mangku Pucangan antuk nganter I Ratu Ayu Mas Membah ring jeroan nyané ring Pura Ulun Danu. Ring tengah pemargi punika, Mangku Pucangan marasa rentih nunjung Dewi Danu punika ida maengah-engah miwah maswara "ah ... ah ...". Punika mawinan, genah Mangku Pucangan masandekan kaaranin Basang Ah.[4]

Pemargi punika kalanjutang, dané rauh ring Désa Pengotan duk punika kantun ngalaksayang pasangkepan. Mangku Pucangan ngadawuhin para krama antuk ngawangde pasengkapan punika, mawinan junjungan nyané sampun rauh. Krama Pangotan kedék nyingakin Déwi Danu sané kajunjung Mangku Pucangan sekadi sampyan miwah nentén percaya wénten Dewi Danu irika. Déwi Danu ngenahang rai ipun taler mabaosan punika dané pacang nyembah ida, bebantenan dané pacang kaab angin sesampuné ring kori. Punika, bebatenan krama Pengotan pacang rusak serauh nyané ring Pura Ulun Danu.[4]

Mangku Pucangan ngejalutang pemargi ipun nyingakin toya payau sané jimbar. Déwi Danu nunas benang miwah bulu ayam antuk kaentungang ring tengah toya punika, sapunika Mangku Pucangan nyarengin benang nganti ring tengah. Irika, Bhatari Ayu Mas Membah nunas katedunang. Sagét tanah ring tengah toya punika nyansan ngeduurang ngabti manados Gunung Tempur Hyang (meartos "weka tapak cokor Ida Bhatari").[4]

Bukit Bangli uah

Ida Bhatara Indra ngicayang putra kaping kalih satunggal tirta kearanin Mas Manik Mampeh ring nampek Danu Batur. Ida mabesen mangda toya saking tirta punika mangda nénten keanggén olih krama Batur, sapunika Déwi Danu pacang ngadol. Dewi Danu ngeranjingang toya ring kalih woh waluh pait taler manados anak wayah sané rompot. Serauh nyané ring Banjar Kelambu, ida ngutang kedik toya saking waluh punika mawinan jerih toya nyané labuh ring pemargi ipun, genah punika kearananin Tirta Mas Manik Mancur.[4]

Serauh nyané ring Munti Gunung, Déwi Danu ngadol toya antuk krama punika, menawi krama irika clucuh miwah nikayang ida sekadi anak nunas-nuas. Déwi Danu sampunika ngapastu krama irika antuk polih pangupa diri manados anak nunas-nunas nganti mangkin. Para krama ring désa-désa sané kaentasin Déwi Danu nénten prasida numbas toya sané keadol mawinan mrasa clucuh. Ring Désa Les, Déwi Danu prasida ngadol toya ipun kalih képéng, menawi krama ring duk punika wantah prasida nawur satunggal képéng. Selantur nyané, toya sané katawur krama kaaranin Toya Mampeh miwah dané kalédangang antuk nyilurin ngewarsa ring Batur. Ring Désa Tejakula, Déwi Danu toya nyané miwah katawur antuk kebo. Sasampuné ring Pasisi Ponjok Batu, ida ngutang toya nyané akedik sané manados béji miwah prasida kacingakin ri kala surut. Ring untat Déwi Danu nganti ring genah miwah ngutang sinamian toya ipun sambil mabaosan toya punika nénten prasida keanggén pertanian mawinan inih. Sesampuné genah punika kearanin Yéh Sanih utawi toya inih.[4]

Semantuk nyané, Déwi Danu manados istri jegeg miwah ngadol kebo sané kagenahang ring tiing. Krama Kubutambahan nénten percaya wénten kebo ring tiing punika, dané ngabyokang tiing punika. Prajuru adat Kubutambahan miwah Bungkulan ngulah kebo-kebo punika ngantos ngetasi makudang-kudang désa. Dewi Danu ngaukin kebo-kebo punika, sakewanten kebo pinih ageng sampun kagorok olih krama Kubutambahan miwah Bungkulan. Mawinan bendu, Dewi Danu ngapastu sajebag désa sané kaentasi kebo-kebo nyané patut nawur pajeg ring Batur, sapunika krama Kubutambahan miwah Bungkulan patut nawur satunggal kebo urip ring Batur magantian. Sajebag désa kaentasin kebo maturan ring Pura Ulun Danu Batur.[4]

Ring untat Dewi Danu marupa manados anak istri sané ngadol gantal ring Kehen. Ida Batara Kehen cingakin miwah labuh ring tresna selantur nyané marikosa Déwi Danu mawinan ida nénten sida mawiwaha. Déwi Danu sané bendu punika ngaripta Bukit Bangli sané ngewentang saking kangin nganti kawan ring kelod kota antuk mihalangin arus toya danu Batur mangda nénten ngantos ring Kehen. Menawi, Bhatara Kehen ngaripta lindung miwah keyuyu wesi antuk ngebolongin Bukit Bangli mangda telabah kadagingin toya.[4][5]

Semantuk nyané nuju Batur, Déwi Danu ngecagang mangkok perunggu nyané ring Kehen, sapunika ida nikain oka nyané antuk ngambil malih. Bhatara Kehen sané kantun bendu ngewalikang mangkok punika menawi pacang ngambil pajeg akéh nyané 1300 képéng pinaka sang déwi ngentasin wewidangan ring kelod ri kala pacang melasti ring pasih. Déwi Danu ngwales antuk sabilang balian sané madué genta ring Bangli patut nawur 225 kepeng ring Pura Batur.[5]

Cingak malih uah

Pustaka uah

  1. 1,0 1,1 1,2 James Danandjaja (1989). Kebudayaan petani désa Trunyan di Bali. Penerbit Universitas Indonésia. ISBN 979-456-034-0.CS1 maint: uses authors parameter (link)
  2. Mawar Kusuma (30 Agustus 2015). "Air untuk Kemakmuran Bali". Kompas. Kaaksés 31 Oktober 2015.CS1 maint: uses authors parameter (link)[permanent dead link]
  3. Jro Mangku I Ketut Riana. "Sejarah Pura Batur". Pura Ulun Danu Batur. Kaaksés 31 Oktober 2015.CS1 maint: uses authors parameter (link)
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Jro Mangku I Ketut Riana. "Tinjauan Babad: Sekilas Gunung Batur dan Pura Ulun Danu Batur". Yayasan Bali Galang. Kaaksés 31 Oktober 2015.CS1 maint: uses authors parameter (link)
  5. 5,0 5,1 Thomas Anton Reuter. Custodians of the Sacred Mountains: Culture and Society in the Highlands of Bali. University of Hawai'i Press. ISBN 0-8248-2450-4. Kaaksés 31 Oktober 2015.CS1 maint: uses authors parameter (link)