Wayang Bébér


Wayang Bébér (aksara Bali: wayaŋ​bebeŕ) inggih punika séni babalihan wayang sané kasolahang marupa bentangan lebar kertas utawi kain magambar wayang tur kasarengin olih carita saking dalang.[1] Sasolahan Wayang Bébér punika wénten tur nglimbak ring Jawa ri tatkala galah pra-islam, nanging kantun wénten ngantos galah kerajaan islam, sakadi Kesultanan Mataram. Carita sané kasobyahang kaambil saking Mahabharata miwah Ramayana. Sasampun agama Islam dados agama sané utama ring Jawa, carita sané akéh kasobyahang inggih punika carita-carita Panji.

Wayang Bébér

Lelintihan uah

Manut saking catetan asing kapertama indik babalihan puniki kalaporang olih Ma Huan miwah Fei Xin ring kitab Ying-Yai-Sheng-Lan. Kitab punika nyaritayang indik Cheng Ho sané rauh ka Jawa ri tatkala warsa 1413-1415 galah kerajaan Majapahit kapimpin olih Wikramawardhana, putra saking Hayam Wuruk. Tamiu punika nyingakin krama sané makumpul mirengang anak macarita indik gambar-gambar sané kasobyahang ring lembar kertas sané kagulung. Anak sané macarita punika makta abilah kayu sané kaanggén antuk nunjuk gambar sané wénten ring lembar punika. Tata cara punika kantun kaanggén ring pagelaran Wayang Bébér salanturnyané. Nanging, manut saking sané kabaosang olih para pujangga Jawa, Wayang Bébér wénten ring galah Kerajaan Pajajaran.

Gambar-gambar ring wayang punika kagambar ring lembar kain utawi deluwang. Ring soang-soang lembar wénten makudang-kudang adegang (kawastanin (pejagong) manut saking urutan carita. Gambar-gambar punika kasobyahang antuk kakebérang, inggih punika ngebérang gulungan manut saking adegan sané kacaritayang. Dalang macarita indik adegan sané kasobyahang tur kasarengin olih bebaosannyané. Kacaritayang olih Walisanga, inggih punika Sunan Kalijaga, Wayang Bébér puniki kauwah dados wentuk wayang kulit sané kasub ring galah puniki, krana manut saking agama Islam, nénten dados mawentuk gambar makhluk hidup sakadi manusa miwah buron. Lianan saking punika taler nénten dados mawentuk patung miwah kawewehin olih Pusaka Hyang Kalimusada. Wayang sané kauwah olih para wali punika sané kaanggén nglimbakang ajahan Islam miwah sané kauningin ring galah puniki.

Kawéntenan uah

Wénten kalih koléksi Wayang Béber pusaka sané kadruwénin olih para yasa kerti dalang. Makakalih soroh punika nyaritayang indik carita Panji. Sané kapertama inggih punika Wayang Bébér pinih tua sané magenah ring Dukuh Karangtalun, Désa Gedompol, Donorojo, Pacitan. Wayang punika kakaryanin ring ajeng deluwang ageng sané kakaryanin olih Ponorogo tur kabakta olih silih tunggil anak sané kapercaya. Wayang punika pacang kaicénin ka turunan salanturnyané krana kapercaya dados padruwén leluhurnyané. Wayang kapertama punika nyaritayang indik "Jaka Kembang Kuning", tur kapah dados nem gulungan. Ring soang-soang gulungan punika wénten pat adegan (pejagong). Manut saking R.M. Sayid, carita punika kiasan saking peristiwa Sultan Mataram, Amangkurat I sané katundung saking Keraton Mataram ring Plered krana pemberontakan Trunajaya. Wayang sané kaping kalih magenah ring Dusun Gelaran, Désa Bejiharjo, Karangmojo, Gunungkidul. Ring wayang punika nyaritayang indik "Remeng Mangunjaya". Manut saking kitab Sastro Mirudo, Wayang Bébér kakaryanin ring warsa 1283, sareng Condro Sengkolo Gunaning Bujonggo Nembah Ing Dewo ring warsa 1283. Wayang punika kalanturang olih Putra Prabu Bhre Wijaya, Raden Sungging Prabangkara.

Pustaka uah

  1. Indonésia.go.id, Redaksi. "Kisah Wayang Beber, Wayang Tertua di Indonésia". Indonésia.go.id (ring Inggris). Kaaksés 2020-11-27.