Tenganan, Manggis, Karangasem

Koordinat: 8°28′35″S 115°33′59″E / 8.476383°S 115.566370°E / -8.476383; 115.566370

Désa Tenganan inggih punika silih situnggil désa sané wénten ring Pulo Bali. Désa puniki magenah ring Kecamatan Manggis, Kabupatén Karangasem, Bali.[5] Désa tenganan nampek sareng genah pariwisata Candi Dasa kirang langkung dasa kilométer. Désa puniki dados silih situnggil désa Bali Aga, pateh sareng Trunyan miwah Sembiran. Bali Aga inggih punika désa sané kantun mertahanang pola kauripan sané tradisional manut saking tetamian para leluhur kramané irika. Wentuk wangunan, genah wangunan, miwah tegehnyané kantun manut saking uger-uger adat sakadi sané sadurungnyané.[6]

Tenganan
Peta
Peta genah Désa Tenganan
Negara Indonésia
PropinsiBali
KabupaténKarangasem
KecamatanManggis
Pamréntahan
 • PerbekelI Putu Suarjana,SS[1]
Kode Kéméndagri51.07.03.2006 Uah nilai ring Wikidata
Jimbar9,52 km²[2]
Akéh krama4.627 diri (2016)[2]
4.138 diri (2010)[3]
Kepadetan434 diri/km²(2010)
Akéh KK1.203 KK[4]
Désa Tenganan

Lelintihan uah

Manut saking lelintihannyané, kruna Tenganan mawit saking kruna "tengah" utawi "ngatengahang" sané maartos magingsir ka genah sané madyaan. Kruna punika manut saking pagingsiran krama désa sané magenah ring sisin pasih magingsir ka madya bukit. Wénten taler sané maosang indik krama Tenganan mawit saking Désa Peneges (mangkin mawasta Candi Dasa), sané ring galahé punika kantun dados Kerajaan Bedahulu. Kacritayang kuda padruwén Raja Bedahulu naenin ical. Kuda punika kapolihang padem olih Ki Patih Tunjung Biru. Krana molihang kuda padruwén Raja Bedahulu, Ki Patih Tunjung Biru ngamolihang wewenang antuk ngatur genah sané madué mebo bangké jaran punika, nika sané mawinan mawasta désa Tenganan.[7]

Géograpi uah

Désa Tenganan madué jimbar wawidangan 9,25 km² miwah wénten ring tegeh rata-rata 15 méter saking duur pamukaan segara (mdpl).[8]

Wates wewidangan uah

Wates wewidangan Désa Tenganan, inggih punika:

Kalér Désa Macang
Kelod Désa Nyuhtebel miwah Désa Pesedahan
Kauh Désa Manggis miwah Désa Pesedahan
Kangin Désa Bungaya miwah Désa Bugbug

Pakaryan Krama uah

Ketahnyané krama désa Tenganan makarya dados petani, wénten taler sané ngaryanin kerajinan tangan. Wénten makudang-kudang kerajinan khas saking Tenganan inggih punika tiing, ukiran, miwah lukisan ring don lontar sané sampun kabakar. Ring désa puniki ketahnyané wisatawan nyingakin wangunan désa miwah pengrajin sané ngambar ring lontar. Krama désa Tenganan kasub ring kawagedannyané antuk ngaryanin kain gringsing. Tata cara ngaryanin kain gringsing kawastanin téknik dobel ikat. Kain gringsing sané kahasilang kasub ngantos ka duranegara. Krama Tenganan kantun nganggén sistem barter ring kauripannyané.

Adat Istiadat uah

Kauripan ring désa Tenganan kantun manut ring hukum adat sané kawastanin awig-awig. Hukum punika kasurat ring abad ka 11 miwah kabecikang ring warsa 1842. Rumah adat Tenganan kawangun saking batu barak, batu tukad, miwah tanah, taler ajengnyané kakaryanin saking don somi. Rumah irika wentuk miwah agengnyané pateh tur pintunnyané madué ageng sakadi ragan anak sané sampun kelih. Wénten tradisi unik ring désa puniki, krama irika milih calon pamimpin désa nganggén upakara mesabat-sabatan biu, upakara puniki matetujon antuk nyingakin kawagedan calon prajuru désa punika. Salanturnyané kalaksanayang tradisi magérét pandan, dresta punika wénten kalih pasang truna désa sané maadu nganggén pandan sané madué dui.

Krama Tenganan ngalaksanayang konsép Tri Hita Karana ring kauripannyané. Tri Hita Karana punika maartos sané mawinan iraga rahayu. Tri Hita Karana kapah dados tiga inggih punika Parahyangan, Pawongan, miwah Palemahan.[9]

Pamréntahan uah

Désa Dinas uah

Mawit administrasi Désa Tenganan kakepah antuk limang banjar dinas inggih punika[10]:

  • Banjar Pegringsingan
  • Banjar Dauh Tukad
  • Banjar Gumung
  • Banjar Bukit Kauh
  • Banjar Bukit Kangin

Désa Adat uah

Mawit adat, Désa Tenganan kakepah antuk tigang désa adat, inggih punika:[11][12]

Désa Adat Tenganan
  • Banjar Kauh
  • Banjar Tengah
  • Banjar Pandé
  • Banjar Bukit Kangin
  • Banjar Bukit Kauh
Désa Adat Tenganan Dauh Tukad
  • Banjar Kaja
  • Banjar Kelod
Désa Adat Gumung
  • Banjar Gumung

Démograpi uah

Ring warsa 2016, akeh krama ring désa puniki kakepah antuk 2.248 lanang miwah 2.379 istri taler sex ratio nyané 94.[2]

Subak uah

Subak punika lembaga tradisional para petani ring Bali, manados sistem patoyaan sané maaled petani, pinaka lembaga sané mandiri miwah démokratis. Kawéntenan subak sané sampun nagih amillénnium nganti mangkin, punika ngacihnain pinaka subak satunggal lembaga irigasi tradisional ajég miwah lestari.[13][14]

Uma uah

Subak uma puniki tatujon utama inucap antuk ngawagi karen ring pangelolaan toya miwah kala matanduran ring uma. Ring wawidangan Désa Tenganan kawéntenan lima subak uma, inggih punika:[13]

  1. Subak Babi Tunu
  2. Subak Kiskis
  3. Subak Naga Sungsang
  4. Subak Nungnungan Kelod
  5. Subak Sengkawan

Abian uah

Subak Abian punika lembaga tradisional sané kusus ring widang partanian tanah tuh sané kasub dados sekaa agraris, ékonomis, religius sané wénten ring Bali saking riin kaajegang kawéntenan inucap ngantos mangkin. Ring wawidangan Désa Tenganan kawéntenan tiga subak abian, inggih punika:[14]

  1. Subak Abian Sida Karya
  2. Subak Abian Putra Yasa
  3. Subak Abian Amertha Giri

Gegambaran uah

Pustaka uah

  1. "Data Désa dan Kelurahan di Bali" (PDF). karangasemkab.go.id. Kaarsipin saking versi asli (PDF) tanggal 2023-04-04. Kaaksés 13 Méi 2020.
  2. 2,0 2,1 2,2 "Kecamatan Karangasem dalam Angka 2017" (ring Indonesia). Badan Pusat Statistik Indonésia. 2017. Kaaksés 16 Désémber 2018.
  3. "Penduduk Indonesia Menurut Desa 2010" (PDF) (ring Indonesia). Badan Pusat Statistik. 2010. p. 1385. Kaaksés 14 Juni 2019.
  4. "Prodeskel Binapemdes Kemendagri". Kaarsipin saking versi asli tanggal 2022-04-01. Kaaksés 2022-04-10.
  5. "Peraturan Menteri Dalam Negeri Nomor 137 Tahun 2017 tentang Kode dan Data Wilayah Administrasi Pemerintahan". Kementerian Dalam Negeri Républik Indonésia. Kaarsipin saking versi asli tanggal 29 Désémber 2018. Kaaksés 3 Oktober 2019.
  6. Amy Wirabudi (April 2010). "Terpikat Dobel Ikat: Tenun Gringsing". EVE MAGAZINE Indonésia. hlm. 89.
  7. LOKASI WISATA: TENGANAN PEGERINGSINGAN, www.karangasemtourism.com.
  8. Indonésia, topographic-map.com, kaaksés 16 Séptémber 2021
  9. Implementasi Tri Hita Karana Di Désa Tenganan Pegringsingan Sebagai Sumber Penciptaan Karya Potografi Seni, I Komang Arba Wirawan .
  10. (Indonésia) Data Désa & Lurah (PDF), Pemerintah Kabupatén Karangasem, kaarsipin saking versi asli (PDF) tanggal 2023-04-04, kaaksés 20 Séptémber 2020
  11. (Indonésia) Désa Pakraman, Dinas Kebudayaan Kabupatén Karangasem, kaarsipin saking versi asli tanggal 2020-10-13, kaaksés 22 Séptémber 2020
  12. Data Désa Adat Kabupatén Karangasem, NangunSatKertiLokaBali.com, kaarsipin saking versi asli tanggal 11 November 2020, kaaksés 9 November 2020
  13. 13,0 13,1 Subak, Dinas Kebudayaan Kabupatén Karangasem, kaarsipin saking versi asli tanggal 2021-10-21, kaaksés 17 Oktober 2020
  14. 14,0 14,1 Subak Abian, Dinas Kebudayaan Kabupatén Karangasem, kaarsipin saking versi asli tanggal 2021-10-21, kaaksés 17 Oktober 2020

Pranala jaba uah

cutetan: URL dados kauahin/ilang. Yening URL nenten aktip, ngiring kaapus saking lis.