Satua Pedanda Baka inggih punika silih tunggil satua Bali.[4] Satua puniki madaging nilai-nilai etika media pendidikan miwah dados sarana hiburan. Satua puniki karipta olih Nyoman Pidadha miwah Ketut Pidadha.[3] Satua puniki saduran saking satua fabel carita tantri saking India sané wénten masih ring Candi Mendut. Nika mawinan satua puniki ru masuk dados fabel Mendut.[5]

Pedanda Baka
Gambar satua Pedanda Baka olih I Ketut Gedé ring Univérsitas Léiden
Satua
AranPedanda Baka
Tasih kasub maaranKedis Cangak Mati Baan Lobané
I Cangak Mati Baan Lobané[1]
Cangak Maketu[2]
Geguritan I Cangak
Si Burung Cangak
Data
NegaraIndonésia
WewidanganBali
Katerbitang ringNyoman Pidadha miwah Ketut Pidadha[3]

Satua puniki tasih wénten marupa geguritan mamurda Geguritan Sang Cangak sané karipta olih I Gusti Putu Windya warsa 1970. Ipun dados pangawi sastra Bali saking désa Yéh Embang, Mendoyo, Jembrana.[6]

Daging satua uah

 
I Cangak padem olih I Yuyu

Kacritayang wénten réka kedis putih mabaong lantang, mawasta I Kedis Cangak, sané ring carita puniki kabaos padanda baka. Ipun dueg pisan ngrincikan daya, mangda sida mamangsa saluir ulamé sané wénten ring telaga Kumudané. Telaga punika makanten asri pisan, magenah ring madianing wana. Ring telaga punika akéh pisan kocap wénten ulam, mawinan nyabran rahina I Kedis Cangak rauh merika ngrereh tetadahan. Ipun mapanganggé sarwa putihkadi angganing sang pinandita, taler ipun nganggén anting-anting, magenitri, nganggén selempang, miwah maketu.

Sasampun makudang-kudang raina nenten wénten ulam nyak nampek, Sang Cangak ngawitin mawinaya mapi-mapi sadu, saha nenten malih mamangsa ulam. Punika mawinan akeh ulamé pade bengong, ngantenang sang cangak matiosan saha purun mapitaken, napi mawinan Sang cangak nénten kayun malih mamangsa soroh ulam? Sang Cangak makenyir saha mapajar ring para ulame, mungguing napi sané kalaksanayang wantah titah Ida Sang Hyang Embang.

Sang Cangak ngraos kadi puniki, “Ipidan bapa taen gelem keras. Sawireh Ida Hyang widhi sueca ngicenin kaslametan, ditu bapa masemaya lakar suud mamangsa sarwa minané ané ada di tlagane. Kapatut bapa ngelarang ajahan dharma, using buin nglaksanayang himsa karma. To awinan jani bapa dadi Pandita suci” miragiang raos sang cangaké kadi asapunika, makasami ulamé kapiangen tur percaya mawinan purun nampekin sang cangak.

Sang Cangak makenyem, gargita pisan duaning marasa winayannyané sampun mapikolih. Salanturnyané ipun ngraosang ring para ulame. Mungguing ring bulan oktober jagi rauh para mendegane, jagi rauh ngrusak tlagané saha ngejuk ulamé sami. Makasami ulamé jejeh sasampun miragi raos padanda baka sakadi punika. Para ulamé nunas piteket saha nunas wantuan mangda ipun sami slamet. Sang Pedanda Baka maosng sanggup mapitulung, sinambi mapi-mapi kangen. Dané maosang wénten tlaga sané singid tur becik pisan, genah nyané duh saking i menega. Tlagané punika magenah ring pantaraning gunung-gunung. Punika mawinan para ulamé magarang nagih mangda gelis kakisidang kagenahé punika.

Kacerita sampun akeh pisan ulam sané kakeberang, raris ring pamargin kamangsa antuk Sang cangak. Pamuput wénten i yuyu sané maderbewirasa tan percaya ring kabecikan manah sang cangake. Ipun ngrasayang mungguing sang cangak wantah pedanda baka sané nenten sandang gega. Ipun kadi buaya sané mapi-mapi pules, nanging sesampun tetedané boh pacang tadah ipun, mawinang sang yuyu wantah newek maderbé manah kadi punika, ipun mendep sinambi ngrereh bukti.

Ring raina sané sampun kajantenang, rauh reka sang cangak ka tlagané punika. Mangkin sang yuyu polih galahé jagi kakeberang, ngungsi genah anyar sané kajanjiang. Baong sang cangaké kakapit antuk makakalih kapit i yuyu, raris ipun kakeberang. Sarauhé ring genah sané katuju, i yuyu akeh ngantenang tulang tulang ulam ring duur watune, genang sang cangaké sering mamangsa soroh ulame. I yuyu sampun molihang bukti kajelekan tingkah sang cangake.

Riantuk gedég basang ipune, kasangetang nyepit baong sang cangaké kantos aduh-aduh kasakitan. Sang cangak nyesel tur jejeh, saha ngidih olas mangda i yuyu ngaksamayang kaiwangannyane. I yuyu nénten ngicen ampun, saha nagih mangda ipun kawaliang ring telaga kumudané, sang cangak nagingin pengidih nyané i yuyu mewali kagenah jatu mula, sasampun rauh ring genah telaga kumudané jengah manah sang yuyu kalintang, raris kaakes baong sang cangak ngantos pegat mawinan ipun padem.

Punikalaksana anaké sané madaya corah sinah lakar manggihing papa neraka ring kawahe.

Pustaka uah

  1. Suwija, I Nyoman; Darmada, I Madé; Rajeg Mulyawan, I Nyoman (2019). Kumpulan Satua (Dongeng Rakyat Bali). Denpasar, Bali: Penerbit Pelawa Sari. pp. 40–42. ISBN 978-602-8409-78-0.
  2. Adhi, Madé Kerta; Parmini, Ni Putu; Wulandari, Ni Putu Desi (2020-05-30). "The Transformation of Balinese Satua Values: Strengthening the Character Education of the Alpha Generation". Jurnal Ilmiah Peuradeun (ring Inggris). 8 (2): 279–298. doi:10.26811/peuradeun.v8i2.420. ISSN 2443-2067.
  3. 3,0 3,1 Arniati, Ida Ayu Komang (2018-10-22). "NILAI ETIKA DALAM CERITA PEDANDA BAKA". Dharmasmrti: Jurnal Ilmu Agama dan Kebudayaan (ring Inggris). 18 (2): 66–76. doi:10.32795/ds.v9i2.148. ISSN 2620-827X.
  4. "Satua Bali: Pedanda Baka". Satua Bali. 2015-03-09. Kaaksés 2020-04-15.
  5. Kompasiana.com (2021-01-11). "Cerita Rakyat Bentuk Fabel dan Nilai Moral di Relief Candi Mendut". KOMPASIANA (ring Indonesia). Kaaksés 2021-01-21.
  6. Admin (2021-02-26). "Filosofi Peradaban dari Dongeng I Cangak". BALIPOST.com (ring Indonesia). Kaaksés 2021-10-11.