Bali: Bina pantaraning révisi

Kontén kaapus Kontén kawewehin
Membalikkan revisi 28979 oleh CahyoBot (bicara)
Cihna: Ulihang
a mecikang éjaan, replaced: sane → sané (21), wenten → wénten (2) using AWB
Carik 1:
{{1}}
{{P2|[[Bali|Aksara Latin]]}}
{{P1|[[ᬩᬮᬶ|Aksara Bali]]}}
{{2}}
Carik 6:
[[Berkas:BaliLandsat001.jpg|thumb|Propinsi Bali yening cingakan saking satelit.]]
[[Berkas:ID - Bali.PNG|thumb|Wawengkon Nusa Bali ring Indonesia (mawarna bang).]]
'''Bali''' inggih punika wastan nusa utawi propinsi ring Indonésia. Bali kawéntenannayané ring negara [[Indonesia|Indonésia]]. Kaapit antuk Nusa [[Jawa]] lan Nusa [[Lombok]], Nusa Bali linggahnyané wantah 5.561 &nbsp;km<sup>2</sup>. Propinsi Bali kabagi antuk makudang nusa, sané sampun subaga sakadi: Nusa Bali, Nusa Penida, Nusa Ceningan, Nusa Lémbongan, tur nusa-nusa sané alitan. Ibukotanyané Propinsi Bali magenah ring Dénpasar.
 
Ring 2014, Propinsi Bali maduwe panjak kirang langkung (+/-) 4.25 yuta jiwa.<ref>{{Cite web|url=http://www.thejakartapost.com/news/2012/12/17/bali-faces-population-boom-now-home-42-million-residents.html|title=Bali faces population boom, now home to 4.2 million residents|publisher=Bali Daily via The Jakarta Post|author=Ni Komang Erviani|date=17 December 2012|accessdate=30 December 2012}}</ref> Propinsi Bali punika dados genah antuk pinih akeh wang sanesané maderbe Ugama Hindu ring Indonesia.<ref>{{Cite web|url=http://sp2010.bps.go.id/index.php/site/tabel?tid=321&wid=5100000000|title=Penduduk Menurut Wilayah dan Agama yang Dianut|trans-title=Population by Region and Religion Bali Province|publisher=Badan Pusat Statistik|work=Sensus Penduduk 2010}}</ref>
 
Nusa Bali sampun terkenal ring mancanegara seantukan keindahan alam lan budaya nyane. Maakeh toris sanesané rawuh meriki makardiang wawengkon ekonomi ring Provinsi Bali punika sanget megantung ring pariwisata. Toris-toris sanesané mawisata ring bali pinih akeh saking Cina, Malaisia, [[Jepang]] lan [[Ostrali]].
 
Mawit saking katahné wénten [[pura]] sanesané kaantukan mepuja ring dewa-dewi, Baliné kabaos ''Pulau Seribu Pura'' lan ''Pulau Dewata''.
 
== Babad ==
[[Berkas:Buddha Manjucri from Goa Raja cave Bali.jpg|thumb|Arca Buddha sanesané katemuan ring Goa Gajah.|alt=|340x340px]]
=== Masa kuna ===
Saking kirang langkung warsa 2000 SM (Sadurung Masehi) , Bali punika sampun katongosin olih wang Austronesia sanesané megingsir saking Asia kelod-kangin lan Oseania ngelintangin segara Nusantara punika. Wantah cingakin basa lan budaya ring Bali, punika madue kanti saking basa lan budaya ring Nusantara, Malaisia, Pilipina, lan Oseania. Peranti watu kapining warsa punika sampun kapanggihan ring desa Cekik, Nusa Bali kanginan.
 
Ring masa kuna, Ugama Hindu ring Bali punika kabagi antuk sanga soroh luir ipun : Pasupata, Bhairawa, Siwa Shidanta, Waisnawa, Bodha, Brahma, Resi, Sora lan Ganapatya. Sabilang soroh punika madue dewa lan dewi sanesané nglingsir.
 
=== Mapanggih kapining Portugis ===
Paruman wang Bali kaping wang Eropa sanesané ka ping siki pawiakti ring 1512, ri tatkala kapal-kapal Portugis pamucukin olih Antonio Abreu lan Francisco Serrão kacingakin ring Nusa Bali segara sanesané kaleran. Wangsa Portugis punika polih ngambarang Nusa Bali ring 1512
 
[[Berkas:1906 Puputan monument in Denpasar.jpg|thumb|1906 Puputan monument in Denpasar]]
Carik 28:
Ring warsa 1597, Belanda, kamanggalanin antuk Cornelis de Houtman mewali ka Nusa Bali. Pamerentahan Belanda ngagegang kuasa ipun nyane ring Bali ri tatkala warsa 1840an saking segara kaler Nusa Bali punika. Belanda ipun mepaduang kerajaan-kerajaan ring Bali mangda polih makuasa. Ri tatkala pamuput warsa 1890an, Belanda mapikolih kuasa ring Nusa Bali kidul.
 
Ri tatkala sasih Juni 1860, nabe prani lan tumbuhan Alfred Russel Wallace saking Wales, mewali ka Nusa Bali. Pawalian idane mebuaka antuk pemineh biologi sanesané kabaosan Guwet Wallace. Guwet Wallace inggih punika guwet angen sanesané ngelintangin selat Lombok. Guwet punika masahang soroh prani lan tumbuhan antuk wawengkon punika.
 
Belanda mangutus makudang-kudang wadua lan kapal ring Sanur ri tatkala warsa 1906 antuk megegebugin Bali. Kaantukin mapurinin wadua punika, wangsa raja ring puri Denpasar ngemargiang ''perang'' puputan. Mawit puputan punika, 200 wang Bali seda pikolih manyedayang ragane. Puri Klungkung taler ngaturang puputan kaantukin mapurinin wadua Belanda. Pamuput yuda punika, Belanda mapikolih makuasa ring Bali, sakewanten pikolih Belandane nenten mrebawa antuk agama lan budaya. Pikolih Belandane ring Bali nenten taler kuat sakadi ring Jawi tur Maluku.
Carik 58:
 
== Ekonomi ==
Ring warsa 1970an, ekonomi ring Propinsi Bali punike pilih akeh mandasar kapining metani miwah meabian. Nanging saking mangkin, maakeh toris sanesané rawuh meriki ka Bali makardiang wawengkon ekonomi ring Provinsi Bali punika sanget megantung ring pariwisata, mawitan Propinsi Bali puniki dados silih tunggil propinsi sanesané pinih sugih ring Indonesia. Ri tatkala 2003, kirang langkung 80% ekonomi ring Propinsi Bali punika mekanti kapining industri pariwisata. Sakewanten, petaka bom Bali ring 2003 lan 2005 mangardiang industri pariwisata runtuh. Saking mangkin industri pariwisata ring Bali ngindayang ajeg mawali.
 
=== Matani tur maabian ===
Sakewanten Nusa Bali punika subaga kapining wawengkon industri pariwisata. Matani tur maabian inggih punike ngaturang tenaga kerja sanesané pinih akeh.
 
=== Pariwisata ===
Carik 70:
 
==Seni budaya lan Basa==
Seni budaya ring bali, sampun kasor ring mancanegara. Sawireh punika, akeh toris e rawuh meriki. Seni budaya ring Bali mepadu antuk agama [[Hindu Dharma]]. Pepaduan punika ngawentenan budaya sanesané luwih lan agung.
 
* Seni Tari, ring bali kasor antuk igel-igelan sanesané mapesengan [[Kecak]], [[Baris]], [[Panyembrahma]], [[Pendet]], miwah sanesané lianan.
* Seni Rupa,
* Seni Ukir, ukir-ukiran Bali maduwe cihna sanesané lian.
* Seni Wewangunan, wewangunan ring Bali, nenten je wentenwénten sanesané ngematuhang. Anak sanesané duweg ngewangun, kapesengan antuk Undagi.
 
Ring bali, [[Basa Bali|basa]] sanesané keangge wentenwénten telung soroh, inggih punika:
* [[Alus Singgih]]
* [[Alus Madya]]