Ida Dewa Agung Istri Kanya

Ida Dewa Agung Istri Kanya (taler kasengguh Dewa Agung Istri Balemas; seda 1868)[1] inggih punika anak isteri kapertama sané manados ratu ring Bali duk warsa 1814 ngantos warsa 1850. Ida kaloktah santukan pinaka sang ngamong jagat sané dados pamucuk ngamargiang perang puputan sané kaabih olih krama Klungkung majeng ring wangsa Welanda ring wewidangan Désa Kusamba. Ratu Istri Kanya sané ngawi siasat ri tatkala jagi ngebug wangsa Welanda, nika mawinan Jendral Welanda sané mawasta Mayor Jénderal A.V. Michiels prasida kapademang. Nika mawinan Ida madué parab "anak isteri wesi". Ida durung marabian ri tatkala kari maurip. Tiosan ring punika, Ida taler kabaos nyastra santukan akéh makarya sastra ri tatkala madeg ratu. Umpaminnyané Pralambang Bhasa Wewatekan miwah Kidung Padem Warak sané maosang indik pamargin kahuripan Dewa Agung Istri Kanya. Sareng pangawi lianan Ida taler madué parab sakadi: Naranatha Kanya (kasurat ring Astikayana), Wirya Kanya (kasurat ring Babad Dalem), Nrpakanya (kasurat ring Prthadharma) taler sané lianan wénten Nrpatiwadhu, Rajadayita, miwah Narendra Dayita.[2] Dané taler kasengguh "Ratu Perawan Klungkung".[3][4]

Kauripan pangawit uah

Déwa Agung Istri Kanya inggih punika putri Ida I Déwa Agung Putra sané taler kauningin antuk Ida I Déwa Agung Putra Kusamba (saantukan madué keraton ring Kusamba).[5][6] Ibunnyane saking Karangasem, I Gusti Ayu Karang (I Gusti Ayu Pelung).[7] Gusti Ayu Karang nemuang kahanan anyar antuk Dewa Agung Istri Kanya mangda dados "Ratu Perawan Klungkung" ring galah sané jagi rauh.[3]

Déwa Agung Istri Kanya madué semeton lanang, Déwa Agung Putra sané taler kasengguh Ida I Déwa Agung Putra Balemas. Wastan puniki kaicénin duaning semetonnyané puniki meneng ring Balemas, silih sinunggil genah Istana Smarapura sané kaanggep pinaka genah sané mabuat tur meneng ring genah sané pinih sor saking kamar raja (pesaren gede). Dewa Agung Istri Kanya taler magenah ring Balemas mawinan ida taler ketah kawastanin Dewa Agung Istri Balemas.[8]

Sasampun wenten panyungkan, Dewa Agung Istri Kanya miwah semetonnyane ngamargiang restorasi ring pura Klungkung sane lawas, tur taler nyokong negara.[3] Ida nyokong para pandita mangda nyurat puisi, miwah nyurat makudang-kudang cakepan antuk ragannyané.[3]

Ratu Krajaan Klungkung uah

Yadiastun wantah anak istri, Dewa Agung Istri Kanya kaicénin kapercayaan mangda nyekel tampuk kapemimpinan Kerajaan Klungkung. Sakéwanten, nénten wénten sané setuju ring pantaran para sujana rikala Ida Sang Hyang Widhi Wasa ngalinggihang Ida Sang Istri Kanya ring singasanane. Wénten sané maosang Déwa Agung Istri Kanya munggah ka singasanané duk warsa 1809, risampuné Déwa Agung Putra Kusamba séda, wénten taler sané maosang Istri Kanya munggah ka singasanané duk warsa 1822, risampuné Déwa Agung Putra Balemas séda. Sakéwanten, wénten taler sané maosang sujatinnyané wénten kompromi sasampun séda Déwa Agung Putra Kusamba. Dewa Agung Putra Balemas kadegang dados raja kabantu olih Dewa Agung Istri Kanya.

Yuda Kusamba uah

 
Tentara Kerajaan Hindia Belanda ring sor arahan Mayor Michiels

Ring warsa 1849, Welanda keni tatu sané abot ri tatkala ipun ngelawan kerajaan ring Kusamba, ngamademang komandan Welanda Mayor Jenderal Michiels.[9] Welanda kapaksa mecutin kapal ipuné, katempuh olih pasukan 33.000 krama Bali saking Badung, Gianyar, Tabanan miwah Klungkung.[9] Puniki ngawetuang kahanan sané nénten becik.[9][10] Lianan ring Michels, Kapten H. Everste miwah pitung prajurit Welanda taler kauningin padem taler 28 jadma keni tatu.

Perang punika kakawitin antuk kapelag ring kalih skoner (kapal) G.P. King, silih tunggil agen Welanda sané magenah ring Ampenan, Lombok ring pelabuhan Batulahak, nampek ring wewidangan Pesinggahan. Kapal puniki raris kaambil olih krama Pesinggahan miwah Dawan. Raja Klungkung ngraga nganggep kawéntenan kapal sané awaknyané akéhan saking Sasak punika pinaka gangguan mawinan langsung mrentahang mangda nyédayang ipun. Mads Lange, pengusaha saking Denmark sané meneng ring Kuta sané taler dados agen Welanda nguningayang indiké punika ring wakil Welanda ring Besuki. Wargi Welanda ring Besuki protés keras sareng tindakan Klungkung miwah nganggep punika pinaka pelanggaran saking prajanjian 24 Mei 1843 indik penghapusan hukum Tawan Karang. Kagiatan Welanda nincap antuk sikap Klungkung ngewantu Buleleng ring Perang Jagaraga, April 1849. Punika mawinan Welanda meled pisan ngrejek Klungkung.[10]

 
Penyerangan rakyat Bali ring Kusamba

Pangawi uah

Lianan ring dados raja, ida taler dados pangawi antuk makarya kidung miwah kakawin. Dewa Agung Istri Kanya kasub pinaka silih tunggil ratu sané seneng pisan ring sastra. Daweg masané punika, kawéntenan makakawin utawi mabebasan sayan nglimbak. Dewa Agung Istri Kanya nénten ja wantah anak sané seneng ring karya sastra, dané taler pangawi ring zamanné. Punika mawinan, Dewa Agung Istri Kanya ketah kabaos raja kawi (rakawi). Santukan tresnan miwah uratiannyané ring sastra punika raris nadosang dané istimewa pisan ring paningalan para pengawi. Punika mawinan ida polih aran Naranatha Kanya (ring Astikayana), Wirya Kanya (ring Babad Dalem), Nrpakanya (ring Prthadharma), sajabaning Nrpatiwadhu, Rajadayita, taler Narendra Dayita.

Karya-karyané sané kasub minakadi: Kakawin Pralambang Bhasa Wewatekan miwah Kidung Padem Warak, sané nyritayang parindikan sané mabuat ring kauripannyané.[11]

Karya-karya liyanan;[12]

  • Bhaka Bȗmi
  • Geguritan Dasa Pandawa
  • Kakawin Astikayȃna
  • Kakawin Irawantaka
  • Kakawin Pralambang Bhasa Wewatekan
  • Kakawin Pŗȇtu Wijaya atau Kakawin Brahmandha Purana
  • Kakawin Sakraprajaya
  • Kidung Padem Warak
  • Tutur Biksu Pungu

Pustaka uah

  1. Purwanti, Selvi (2016-04-22). "Ida I Dewa Agung Istri Kanya Wanita Besi Pengobar Perang Kusamba". MerahPutih. Kaaksés 2020-05-25.
  2. Hudiono, Esthi Susanti; Bodjawati, Seruni (2019). Perempuan-Perempuan Menggugat (Literasi Rupa Sejarah Perempuan Indonésia). Yogyakarta: Media Pressindo bekerjasama dengan Komunitas Inklusi Sosial dan Perdamaian Indonésia. pp. 25–29. ISBN 978-623-7254-10-2.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 Vickers, A. (10 April 2012). Bali: A Paradise Created. Tuttle Publishing. pp. 79–. ISBN 978-1-4629-0008-4.
  4. Collins, N. Q. (15 Februari 2017). Feminist Essays. Lulu.com. pp. 22–. ISBN 978-1-365-75994-9. Check date values in: |date= (help)
  5. Vickers, A. (1989). Bali, A Paradise Created. Singapore: Periplus. p. 66.
  6. Dwinanto, D. (1989). Perang Kusamba. Jakarta: Balai Pustaka. ISBN 9789794072011.
  7. Anthropologica. M. Nijhoff. 1982.
  8. I Wayan Warna et al. (1986), Babad Dalem; Teks dan terjemahan. Denpasar: Dinas Pendidikan dan Kebudayaan Propinsi Daerah Tingkat I Bali.
  9. 9,0 9,1 9,2 Pringle, R. A short history of Bali: Indonesia's Hindu realm. p. 98ff.
  10. 10,0 10,1 Ring, T. International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania. p. 69.
  11. Sukiswanti, P. (3 November 2014). "Ida I Dewa Agung Istri Kanya, Wanita Besi dari Bali". Sindonews.com. Kaaksés 12 April 2015.
  12. Sukartha, I Nyoman (April 2017). "Ida I Dewa Agung Istri Kania: RAJA, FEMINISME, DAN PAHLAWAN DARI KLUNGKUNG" (PDF). DHARMASMRTI. XVI (01): 38–47.